Arangkada of Leo Lastimosa for April 1, 2008

          MANIOBRA SA TIPASI

 

          Salamat sa kamabinantayon sa katawhan, nasakpan nang mga magpapatigayon nga nitago sa bugas sa ilang mga bodega sa pipila ka mga lalawigan sa nasud.  Nataktak na ganing dakong opisyal sa NFA sa North Cotabato human nasakpang nipahatod og 20,000 ka sakong NFA rice ngadto sa bodega sa dakong magpapatigayon.  Dinhi sa Sugbo, unom na ka NFA retailers ang gipangsuspenso tungod sa mga pasangil nga nagkalainlaing kalapasan.

            Ang kahigpit sa kumpetinsiya sa merkado sa bugas gipanghinaot nga nakabugnaw sa kinabag-an sa mga magpapatigayon sa pagsunod sa mga binuang sa nasakpan nilang kaubanan.  Kon pipila lang ang nanago sa bugas, nganong paspas pa man sa kidlat sa udtong tutok ug nganong sama man kamakanunayon sa patak sa metro sa taxi ang pagsaka sa presyo sa bugas humay?

-o0o-

            Ang gikahadlokang hinungdan, nga gilalis pag-ayo sa kagamhanan, mao ang kakuwang sa suplay.  Nakapasamot pagpalig-on sa pagduda mao ang pagkarakara sa Malakanyang pagpangompra og kapin sa duha ka milyon ka tonelada sa bugas humay gikan sa Vietnam, Pakistan ug Estados Unidos karong tuiga.

            Apan lahi ang hulagway nga nasaksihan sa Sugbuanong nasudnong presidente sa Grains Retailers Confederation (Grecon) nga si Teresa Alegado.  Sa iyang paglibot sa lapad nga mga umahan sa Kabisay-an, Luzon ug Mindanao, nabantang ni Alegado nga abunda ang ani sa mga mag-uuma.  Gibakwi ganing Alegado ang iyang nahaunang pangagpas nga motidlom ang ani karong buwana tungod sa mga katalagman sa niaging tuig.

            Bisan si Alegado kumbinsido na nga maniobra sa mga magpapatigayon ang artipisyal nga nakapaburot sa presyo sa bugas humay.

-o0o-

            Dihang nahinabi sa DYAB Abante Bisaya, nitataw si Alegado nga nasayop ang kagamhanan pag-apiki sa mga tigbaligya og bugas.  Kay ang mas dakong maniobra, alang niya, mao ang pagdumili sa mga tag-iya sa mga galingan paggaling sa mga tipasi.  Gihagit ni Alegado ang NFA ug ang kapolisan pagsusi sa mga bodega sa mga tipasi aron mabaraw ang tinuod nga binuang.

            Niangkon hinuon si Alegado nga may nagpabadlong sab sa iyang kaubanang retailers.  Apan nipasangil siya nga ang paghinay-hinay sa galing malisyuso nga gitumong aron nga magpabiling ubos ang suplay sa bugas sa merkado, sa ingon magpadayon ang hapit matag adlaw nga paglayat sa presyo.

-o0o-

            Ang maniobra sa mga magpapatigayon di kutob lang sa pagtipig sa mga tipasi.  Matod ni Alegado gisabotahe sab nila ang mga mag-uuma.

Sa unang hugna sa ani, mas taas ang presyo sa mga magpapatigayon kay sa gitanyag sa NFA nga P11 matag kilo sa tipasi.  Apan dihang wa nay NFA, nga ang mga mag-uuma nagkapuliki nag pangita og kabutangan sa nagtipun-og nilang ani, nagpadili-dili ang mga magpapatigayon pagkompra.  Gawas lang kon magpapugos ang mga mag-uuma pagpaus-os sa ilang presyo—sa ang-ang nga mas ubos kay sa gitanyag sa NFA.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 31, 2008

       LUMBA SA PRESYO

 

       Makalilisang ang ginukdanay nga padayon natong nasaksihan:  Nag-una ang presyo sa gasolina nga mobalor na karon og dul-an sa P50 matag litro; makugihong nagsunod ang presyo sa bugas humay nga niabot nag P44 matag kilo; ug wa sab magpaiwit ang temperatura, nga nagpahinumdom sa tanang nagduda pa sa global warming, nga gipasidaan sa Pagasa nga mahimong moabot og 40 degrees Celsius.

        Ang kahadlok sa katawhan nga nagtan-aw sa lumba way sagol nga kahinam kinsay modaog.  Lunlon ang ilang kalisang sa di malalis nga sangpotanan nga bisan sa di pa matapos ang lumba pilde na silang daan.  Ang padayong paglayat sa presyo sa lana makapaburot pa gyod sa presyo sa bugas ug ubang inadlawng panginahanglan.  Nga segurong makapasamot sa kainit sa ilang mga ulo.

-o0o-

        Salamat na lang nga di ang tanan maoy niuban sa paglayat.  Nitidlom ang peso ngadto sa P41.90 bisan sa paglukapa na sa Amerikanhong dolyar.  Mas paspas nga nius-os ang performance rating ni Pres. Arroyo ngadto sa 23% kon itandi sa kabos nang daan nga 39% niadtong Oktubre sa niaging tuig.  Wa hinuoy makaapas sa way kinutoban nga pagtibugsok sa kalidad sa atong sistema sa edukasyon tungod sa wa mabadlong nga pangurakot ug pagpabaya.

        Ang gipanghambog nga paglambo sa nasudnong ekonomiya pabiling wa mabatyagi sa kinabag-an sa katawhan.  Nga maoy hinungdan nga 71% nila wa matagbaw sa pamunoan ni Arroyo ug 76% wa na mosalig niya.  May sukaranan ang kahadlok nga gituyo paggusbat ang sistema sa edukasyon aron nga ang kinabag-an sa katawhan way igong edukasyon sa pagtimbang-timbang unsay angayng himuon sa nagbuntaog nilang kahimangod sa mga nagduma sa kagamhanan.

-o0o-

        Salamat na lang sab nga wa moapil sa layat ang suholan.  Nga gilansang sa kagamhanan ug sa mga magpapatigayon aron pagseguro nga ang kinabag-an sa mga anak sa singot maglisod pagpalit bisan sa ilang labing batakang mga panginahanglan.

        Kay kon di na magkarakara pagpangita sa ilang pagkaon, tambal alang sa ilang mga masakiton ug matrikula alang sa ilang kabataan, peligro kon makaangkon ang katawhan og kahigayonan pagpaminaw ni Jun Lozada ug sa mga pundok nga nakabuylo na pagbutyag sa mga kahiwian sa kagamhanan.

-o0o-

        Apan di tanan ang kapugngan.  Nagpadayon paglumpayat ang gidaghanon sa mga pangabuso, pakauwaw ug pangurakot sa mga naghupot sa labing dagkong katungdanan sa militar ug sibilyan nga kagamhanan.  Ug sa kakonsabong mga magpapatigayon nga nagkontrolar sa nasudnong katigayonan.  Nga, sa ato pa, nakapasamot sa kataas sa listahan sa mga biktima sa pagpangilog sa kabtangan, pagpangyatak sa tawhanong katungod ug laktod nga pag-utang sa mga kinabuhi.

        Salamat na lang nga, tungod sa tanang nahisgutan sa ibabaw, ug kay ang kaayuhan mao man gyoy mopatigbabaw batok sa kadaotan, nagkapupos nang pailob sa katawhan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 30, 2008

       UNANG MAPASMO

 

       Ang Pilipinas makahurot og 33 milyones ka kilong bugas humay matag adlaw.  10% ra sa inadlawng konsumo, o 330,000 ka kilo, maoy gitagbaw sa NFA rice.  Ang tumong mao ang pagpugong sa mga magpapatigayon pagpatuyang pagpasaka sa presyo.  Apan ang atong nasaksihan nga adlaw adlawng paglayat sa presyo sa bugas humay nagmatuod nga inutil ang NFA pagpaubos sa presyo sa commercial rice.  Bisan kon gilansang ang iyang bugas sa tag-P18.25 matag kilo.

        Nganong napakyas man ang NFA sa iyang tahas?  Sa way pagtuki tinuod bang nakigkonsabo ang kadagkoan sa NFA sa rice cartel, nahadlok ko nga dakong bahin sa kainutil sa NFA nanukad sa kabinuang sa mga lagda nga gipatuman sa pag-apud-apod sa baratong NFA rice sa kamerkadohan.

-o0o-

        Ang matag lisensiyadong retailer hatagan og 20 ka sakong NFA rice matag semana ug kinahanglang motuman siya sa mosunod nga mga lagda:

·        Kinahanglan siyang mamaligya sud sa walo ka oras sa matag adlaw;

·        Kinahanglang anam-anamon niya pagbaligya ang bugas aron makaabot og unom ka adlaw;

·        Kon mahurot ang bugas og mas sayo kay sa gitakda nga unom ka adlaw, silotan siya;

·        Tulo ra ka kilo ang labing daghang bugas nga mapalit sa matag konsumidor sa matag adlaw; ug

·        Kon daghan kaayong mamalit, mahimong tunga na lang sa kilo ang ibaligya sa matag usa.

-o0o-

        Bisan sa kakuwestiyonable sa mga lagda, ang NFA niinsistir nga ang ilang sistema motino nga ang baratong bugas moabot sa labing kabos nga mga konsumidor.  Kon naglisod kag pangita og mamaligyaay og NFA rice, di kong kabasol nimo.  Kay gawas nga giusab-usab ang ngan sa ilang stalls, karon gitawag na sab silag Bigasan ni Gloria sa Palengke (BGP), di tinuod ang pagarpar sa NFA nga may unom ka retailers sa matag merkado.

        Pananglitan, sa merkado sa Pardo, usa sa labing dakong merkado sa habagatang distrito sa Dakbayan sa Sugbo, usa ray retailer.  Nangandado pa gyod.  Sa Tudela, Camotes, ang gipabaligya og NFA rice way tindahan, duna hinuoy kan-anan.

-o0o-

        Sukwahi sa propaganda sa Malakanyang, mao ni ang tinuod nga nahitabo sa stalls nga namaligya og NFA rice:

·        Way nagbantay sa retailers, karon na lang nikisaw ang mga inspector sa NFA tungod sa krisis;

·        Bisan kinsa ray baligyaan, mahimong mas unang makapalit ang mga katabang sa mga adunahan nga NFA rice maoy gilawog sa binuhing mga iro kay sa mga pamilyang di kaabot sa kamahal sa commercial rice;

·        Ang NFA way dag-anan kon ang NFA rice ibaligya sa mas taas nga presyo; ug busa

·        Gawas nga wa kapugong sa pagsaka sa presyo sa commercial rice, ang NFA napakyas pa gyod pagtabang sa labing kabos nga mga pamilya nga maoy unang mapasmo kon motidlom ang suplay ug mosaka ang presyo sa bugas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 29, 2008

       RAKET SA NFA

 

       Ang higanteng subsidy nga gihatag sa kagamhanan alang sa operasyon sa National Food Authority (NFA) gikahadlokan nga moabot og P60 bilyones karong tuiga.  Kini tungod sa kataas na sa presyo sa bugas humay sa merkado sa kalibotan ($740 matag metrika tonelada sa kataposang subasta) nga kinahanglang iyang ipamaligya sa gilansang nga presyo nga tag-P18.25 matag kilo sa lokal nga merkado.

        Mga kongresista nga nagsubli sa budget sa NFA nibanabana sa kinatibuk-ang utang sa ahensiya nga mokabat na og P100 bilyon.  P5.6 bilyones ang bayranan sa NFA sa interes lang sa makalilisang nga utang.  Apan sa di pa mong kabuylo pagbalikas sa NFA, hapuhapon dayon mo sa mga turutot sa kagamhanan di ta angayng magtinihik sa pagtino nga magpabiling ubos ang presyo sa bugas humay sa mga merkado.

-o0o-

        Ang masulub-ong kamatuoran mao nga ang pagarpar sa kagamhanan mahitungod sa NFA way sukaranan.  Abunda ang mga ebidensiya nga magmatuod nga napakyas ang NFA pagtuman sa iyang tahas:

·        Una, nagpadayon ang paglayat sa presyo sa bugas, samtang nalansang ang NFA rice sa P18.25 ang matag kilo sa commercial rice nisutoy na ngadto sa P32-P35, padayong nagtubo matag adlaw ug wa pay tilimad-on sa paghunong pagburot;

·        Ikaduha, way mahimo ang NFA pagpugong sa presyo kay 10% ra sa kinatibuk-ang suplay ang ilang gihuptan; gawas nga

·        Ikatulo, ang kabarato ug kadaginuton sa NFA rice nahimo pa hinuong tinubdan sa pangurakot tungod sa kadako sa tentasyon alang sa taga NFA pakigkonsabo sa mga magpapatigayon pagbaligya sa NFA rice sa presyo sa commercial rice.

-o0o-

        Tuguting atong tukion ang linya sa Malakanyang nga di ta angayang magtinihik sa subsidy sa NFA kay gitumong ni pagtino nga dunay baratong bugas nga mapalit ang labing kabos sa atong katawhan.  Nag-ayo lang ang ilang sulti.  Ang tinuod nilang gihimo mao ang pagbugal-bugal di pagtabang sa labing kabos nga mga pamilya.

        Duna silay lagda nga tungod sa kamahal sa bugas karon ang konsumidor makapalit lang og tunga sa kilo gikan sa usa ka NFA retailer matag adlaw.  Apan kon gustong konsumidor nga makapalit sa karaang limitasyon nga tulo ka kilo, mopila siya pagkuha og tunga sa kilo gikan sa matag usa sa unom ka retailers sa merkado.

        Naluwas hinuong konsumidor sa kalipong ug kagutom pagsubay sa daghang pila kay may mga merkado nga way mangabling NFA retailer.

-o0o-

        Sa ato pa, lalisunon pa kon ang binilyon ka pesos nga gibubo sa kagamhanan alang sa NFA nakatabang ba sa kabos nga mga konsumidor o mas nakapaburot lang sa mapahimuslanong mga magpapatigayon ug kurakot nga mga opisyal sa ahensiya.

        Wa hinuoy lalis:  Ang P60 bilyones nga subsidy karong tuiga ug ang P100 bilyones nga kinatibuk-ang utang sa NFA bayran, nakatag-an mo, nato—ang nabuktot nang mga magbubuhis.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 27, 2008

          KRISIS SA 1973

 

          Ang kasaysayan mousab sa iyang kaugalingon.  Way kinutoban nga magsubli-subli ang mga panghitabo.  Ang atong mga suliran karon nahiagoman na sa atong katiguwangan.  Ang mga katalagman sa nasud karon nahiagoman na kaniadto.

          Ang labing dakong katalagman mao nga wa lang gihapon ta makat-on.  Bisan kapila na magbalikbalik ang mga panghitabo, wa lang gihapon ta maleksiyon.  Ambot tungod ba sa atong pagdumili paglingi sa kagahapon.  O sa atong pagsalikway sa bantang nga kabilin nga mga pagtulon-an sa atong katiguwangan.

-o0o-

          Nahisgutan nato dinhi gahapon ang krisis sa bugas atol sa pamunoan ni kanhi presidente Fidel Ramos.  Nga niulbo tungod sa pagtuo sa Malakanyang sa propaganda sa Departamento sa Agrikultura nga abunda ang ani ug busa wa kinahanglana ang pagpangompra sa bugas gikan sa ubang kanasuran.  Nga gikahadlokan nga mao say nahitabo karon.

          Hapit ko mahagbong sa lingkoranan dihang akong nabasahan kining taho sa Time Magazine niadtong Hulyo 2, 1973.  Ang krisis sa bugas humay 35 ka tuig nang nilabay, motuo mog sa dili, mao na sab ang atong nasaksihan karon.  Basaha ni ug hilak.

-o0o-

          "Ang bugas humay maoy kinabuhi sa Southeast Asia, ug karong tuiga nagnihit ni pag-ayo.  Ang ngil-ad nga kahimtang sa panahon sa niaging tuig nakamugna og higanteng kakuwang.  Ang sangpotanan:  Pagpayuhot, pagpanago, paglayat sa presyo ug gutom nga katawhan.

          "Ang Thailand, nga maoy naandang supplier, nipakugang sa iyang silingang mga nasud pinaagi sa paghunong sa exports aron pagtagbaw sa ilang kaugalingong panginahanglan.  Ang China, nga exporter sab unta, nilaslas sab sa ilang gipamaligya tungod sa nihit nga ani sa niaging tuig.

-o0o-

          "Tungod sa gubat, ang South Viet Nam nagsalig sa bugas humay sa Estados Unidos.  Ang Indonesia ug Pilipinas maoy nag-atubang sa labing grabeng kanihit.  Ang mas adunahan nga Hong Kong ug Singapore naglisod sab pagpangita og bugas humay nga mapalit.  Ang presyo nilayat ngadto sa $325 matag tonelada, napilo og hapit kaupat sa presyo sa 1971.

          "Aron pagsulbad sa krisis, ang Asya naglaom sa ani sa Estados Unidos—nga mahimong di katabang nila.  Ang baha sa Mississippi Valley nakaguba sa mga humayan.  Nalangay ang pagpananom ug ubos ang ani.  Ang pamunoang Nixon nipahibawo nga mahimong laslasan ang exports aron magpabiling ubos ang presyo sa bugas.  Kon di mamaligya ang Estados Unidos, ang Southeast Asians mapugos paghugot sa ilang mga bakos ug paglaom og mas maayong kahimtang sa panahon karong tuiga makabanhaw sa ilang "green revolution" pagsulbad sa nagbalikbalik nilang kanihit sa pagkaon."

-o0o-

          Balik sa atong karon.  Wa nay gubat sa Vietnam.  Apan ang bugas humay tag $740 matag tonelada na.  Ang Thailand, China ug India nihunong na sa ilang exports.

          Kanus-a pa man ta makat-on nga ang seguridad sa pagkaon maoy labing mahinungdanon?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 26, 2008

          PASIDAAN SA KRISIS

 

          Ang krisis sa bugas atol sa pamunoan ni kanhi presidente Fidel Ramos niulbo tungod sa pagpaburot sa Departamento sa Agrikultura (DA) sa imbentaryo sa bugas humay.  Nagdumili ang Malakanyang pagpamalit og dugang bugas gikan sa gawas sa nasud bisan sa sibaw nga pasidaan sa kanihit sa suplay.  Dihang nabantang na sa kadaghanan ang makauuwawng kasaypanan sa iyang pamunoan, napugos si Ramos pagpalagpot sa iyang kalihim sa agrikultura nga nangiyugpos lang atubangan sa krisis.

          Ang labing kusganong nipasidaan ni Ramos niadtong higayona mao ang Sugbuanong nasudnong presidente sa Grains Retailers Confederation (Grecon).  Si Teresa Alegado nagduda nga samang sayop nga mga numero maoy gitamdan karon sa DA ug sa Malakanyang sa pag-insistir nga ang pagsaka sa presyo wa magpasabot nga nagnihit ang suplay sa bugas.

-o0o-

          Sukwahi sa pangangkon ni Agriculture Secretary Arthur Yap sa kaabunda sa ani sa Pilipinas, gitataw ni Alegado nga nitidlom ang produksiyon sa bugas humay sa nagkalainlaing bahin sa nasud nga iyang naduaw tungod sa bagyo ug baha sa niaging tuig.  Si Alegado nitug-an sa DYAB Abante Bisaya nga sa Nobyembre pa sa niaging tuig siyang nakabantay sa nag-ung-ong nga kanihit sa bugas.  Apan sama sa nahitabo atol sa pamunoang Ramos, wa paminawa ang iyang mga pasidaan.

          Nipasidaan si Alegado nga lahi nang kahimtang karon kay sa panahon ni Ramos.  Niadtong higayona, ang Pilipinas ray nangompra og bugas humay gikan sa Thailand ug Vietnam.  Karon nihunong nag pamaligya og bugas ang Thailand ug daghan nang nag-ilog sa bugas sa Vietnam—apil nang mas adunahan nga Tsina ug India.  Ang labing dakong kabalaka ni Alegado nga ang dakong kuwarta nga igahin sa Pilipinas di na maka-garantiya nga may mahibilin pang bugas nga iyang mapalit.

-o0o-

          Inay moangkon sa kanihit sa bugas aron magsugod nag sulbad ini, si Pres. Arroyo nipasangil nga gimaniobra sa mga negosyante ang presyo.  Iyang gimandoan si Yap pagsunod sa mga trak gikan sa mga bodega aron matultolan asa ihatod ang bugas.

Namasangil sab si Arroyo nga mahimong gitagoan sa mga negosyante ang bugas.  Nga nisukwahi sa iyang pangangkon nga wa magnihit ang suplay.  Apan wa ning kapugong ni Yap pagdason sa iyang amo.  Matod niya nisakang presyo sa bugas tungod sa pagmahal sa abuno baleg 150%.

-o0o-

          Nitumaw rong kahigayonan nga ang 30 ka container vans sa Vietnamese rice nga nasakmit gikan sa bodega sa Mandaue City mao ra sab ang kargamento sa 15,000 ka sakong NFA rice nga alang unta sa Cotabato apan wa na igkita ug gituohang gipasimang sa ubang bahin sa nasud.

          Ambot nganong wa tumana ni Yap ang sugo ni Arroyo pagsusi sa mga bodega.  Kay DYAB nay nagpahibawo ni Yap mahitungod sa rice shipment nga gidudahang gipayuhot.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 25, 2008

          LINGIW SA BUGAS

 

          Unsa man gyod ang tinuod nga hulagway sa bugas humay sa Pilipinas?  Ang pag-angkon ni Presidente Arroyo nga nisaka ang presyo apan way kakuwang sa suplay mahubad nga pagtugot sa artipisyal nga maniobra.  Mao na ba ni ang bag-ong lagda sa patigayon sa iyang pamunoan?

          Ang bisan unsang sulbad magsugod sa pag-ila sa suliran.  Kon magdumili si Arroyo pag-atubang sa nag-ung-ong nga krisis, manguros na lang tang daan kon matinuod ang gikahadlokan sa kadaghanan.

-o0o-

Ang paspas nga industriyalisasyon sa Vietnam maoy gibasol sa pagtidlom sa ilang produksiyon sa bugas humay.  Nipasidaan si Agriculture Minister Cao Duc Phat sa Vietnam nga mahulga ang seguridad sa pagkaon sa ilang nasud kon patuyangan ang paggamit sa ilang mga umahan alang sa industriya.  Sa niaging unom ka tuig, 500,000 ka ektarya sa umahan ang gitukoran og mga pabrika.  Nitidlom og usa ka tonelada matag tuig ang produksiyon sa bugas humay sa Vietnam.

          Matod ni Phat angayng panalipdan ang agrikultura.  Kay bisan sa kamalambuon sa mga industriya sa Vietnam, ang mga umahan maoy labing mahinungdanong puhonan sa nasud.  Nisugyot si Phat nga ang industrial zones tukuron sa mga bakilid ug sa gibiyaan nang mga uma.  Nahadlok ko nga ang pait nga kasinatian sa Pilipinas maoy usa sa mga pagtulon-an nga gitamdan ni Phat.

-o0o-

          Gawas sa Pilipinas, nag-antos ron sa kanihit sa bugas humay ang Malaysia, Indonesia, Myanmar, Bangladesh, Pakistan ug Afghanistan.  Silang tanan pulos naigo sa hukom sa India pagputol sa pagpamaligya og bugas humay sa ubang kanasuran sugod niadtong Pebrero 7.  Napugos ang kagamhanan sa India pagpahamtang sa ban tungod sa paglayat sa presyo sa bugas humay sukad pa sa niaging tuig.

          Sa wa pa mokisikisi ang India ug Vietnam, mas una nga nitidlom ang produksiyon sa bugas humay sa Thailand.  Matod sa International Rice Research Institute (IRRI) dugang 50 milyones ka tonelada ang gikinahanglan matag tuig aron matapakan ang kalibotanong kakuwang sa bugas humay hangtod sa 2015.  Kining maong krisis gikahadlokan nga mohamok sa inadlawng pagkaon nga maoy gisaligan sa katunga sa 6.6 bilyones ka molupyo sa tibuok kalibotan.

-o0o-

          Gihingusgan ang mga paningkamot sa pagpangita og sulbad sa kanihit ug kamahal sa bugas.  Usa sa gilaomang sulbad mao ang pagmugna og bag-ong mga binhi nga mas lig-on nga makasukol sa bagyo ug ubang katalagman ug makahatag og mas daghang ani.  Laing gisugyot mao ang pagkopya sa teknolohiya sa Japan ug Tsina nga nakamugna sa labing dakong ani sa matag ektarya.

          Ang IRRI nakadawat og $20 milyones gikan sa Bill and Melinda Gates Foundation aron pagtabang sa 400,000 ka gagmayng mga mag-uuma sa Asya ug Africa aron magamit sa pagpalambo sa ilang mga binhi ug teknolohiya sa panguma.  Niangkon hinuon ang mga eksperto nga nga way dinaliang sulbad sa krisis sa bugas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 23, 2008

       HULGA SA GUTOM

 

       Ang nag-ung-ong nga krisis sa bugas di monopoliya sa Pilipinas.  Natay-og ang tanang kanasuran sa kalibotan sa kanihit sa suplay ug sa kataas sa presyo di lang sa bugas kon dili sa tanang pagkaon.  Gibasol sa mga eksperto ang mosunod nga mga hinungdan sa kalibotanong krisis:

·        Pagtaas sa presyo sa krudo, gasolina ug ubang produkto sa lana;

·        Nagkayamukat nga kahimtang sa panahon, sama sa nagkadungan nga baha ug huwaw sa nagkalainlaing tumoy sa kalibotan;

·        Pagtidlom sa ani sa bugas ug sa produksiyon sa ubang pagkaon; ug

·        Pagsaka sa konsumo sa bugas ug ubang pagkaon tungod sa paglambo pag-ayo sa kita sa binilyon ka mga molupyo sa higanteng mga nasud sa Tsina ug India.

-o0o-

        Ambot makapakalma ba sa atong katawhan ang kasayuran nga wa ta mag-inusara sa pag-atubang sa krisis sa pagkaon.  O mas maalarma ba hinuon kon mahibawo nga kalibotanon ang kanihit ug kamahal sa atong inadlawng mga panginahanglan.  Niang kalibotanong hulagway:

·        Nisaka og 23% ang presyo sa pagkaon sa tibuok kalibotan sukad niadtong 2006, ang labing dako og saka mao ang gatas (80%), gisundan sa manteka (50%) ug bugas (42%), segun sa United Nations Food and Agriculture Office (FAO);

·        37 na ka mga nasud ang nahiagom sa kagutom, 20 nila nipahamtang na og price control ug nag-riot na sa pagkaon sa Cameroon ug Burkina Faso sa Africa;

·        Ang UN World Food Program kuwang og $500 milyones pagpakaon sa 89 milyones ka gipanggutom nga katawhan; ug

·        Nadoble ang presyo sa pasta sa Haiti, nisaka og 35% ang presyo sa pan sa Egypt ug nimahal sab pag-ayo ang pagkaon sa Japan, Italya, Pransiya ug Estados Unidos.

-o0o-

        Ang kabos nga mga nasud, sama sa Pilipinas, maoy labing dakog kahigayonan nga magutman.  Atubangan sa FAO nga magpadayon pagsaka ang presyo sa pagkaon sa mosunod nga 10 ka tuig, ang atong kagamhanan makahimo pagpalambo pagbalik sa napasagdan nga produksiyon sa agrikultura.

        Ang labing dinaliang sulbad mao ang paglaslas sa atong pagkaon.  Nga di lisod alang sa kinabag-an nga naanad na sa gutom.  Apan ang pagtidlom sa konsumo magkahulogan og mas gamayng halin sa mga patigayon.  Ug sa di kapugngan nga pagpanaktak sa mga kawani.

-o0o-

        May sukaranan ang pasidaan batok sa pamunoang Arroyo:  Nga ang nag-ung-ong nga kagutom mas seryuso pa kay sa NBN, Hello Garcia ug ubang mga eskandalo nga nitay-og sa Malakanyang.

        Mas sakit ang kahaw-ang sa ilang tiyan kon ang katawhan padayong makakita sa way pupanagang pagkawkaw sa buhis nga nakapabuktot na nilang daan.  Labi na kon ang nihit nga pundo alang sa mga mag-uuma gikompra sa overpriced nga abuno ug giapud-apod sa Makati ug ubang mga dakbayan nga way umahan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 20, 2008

          KRISIS SA BUGAS

 

          Ang kanihit sa suplay ug kataas sa presyo sa bugas humay sa merkado sa kalibotan, nga nakahulga na karon sa suplay sa pagkaon nga maoy labing gisaligan dinhi sa ato, maoy dakong tamparos sa iresponsableng mga opisyal sa kagamhanan nga sud na ron sa daghang katuigan nigiya nato sa sayop nga agianan ug nihatod nato sa kaalaotan:

·        Alang nila kinaraan na ang naandang tambag nga palambuon una ang agrikultura sa di pa makab-ot ang hingpit nga industriyalisasyon; ug

·        Alang nila di na sab ta angayng maghago pa og ubog sa lapukong kabasakan aron pagpananom og humay kay mas sayon ang pagpangompra sa mas baratong bugas gikan sa silingang kanasuran.

-o0o-

Ang sayop nilang tambag maoy hinungdan nga wa gyod mapatuman ang tinuod nga kausaban sa yuta aron nga ikatugyan nang pagpanag-iya ngadto sa mga mag-uuma nga tinuod gyong nagtikad, inay sa mga tag-iya nga wa na igkita ni magpakabana pagpalambo sa mga umahan.

Ang sayop nilang tambag nisangpot sab sa makadaot nga mga lagda sa kagamhanan nga nitugot sa pag-usab sa mga umahan ngadto sa golf courses ug subdivisions.  Maong gikan sa pagka magtutudlo unsaon pagtikad og humayan ngadto sa mga eksperto sa ubang kanasuran kita karon ang usa sa labing dakong importer sa bugas sa tibuok kalibotan.

Salamat sa atong pagtahan sa seguridad sa pagkaon, bisan ang atong kuwarta din a garantiya nga makapalit sa atong gikinahanglang bugas humay.

-o0o-

          Ang Sugbuanong nasudnong presidente sa Grains Retailers Confederation (Grecon), Teresa Alegado, nahugno sa paglayat sa presyo sa bugas humay gikan sa $200 matag tonelada ngadto na sa $700 matag tonelada.  Apan nipasidaan siya nga ang kakuwang sa suplay maoy mas dakong suliran.

          Matod ni Alegado ang Tsina nay labing dakong konsumidor karon sa bugas humay kay nitidlom ang ilang agrikultura human nasuyop ang ilang mga mag-uuma sa nanguhong nga mga pabrika.  Bisan ang India nga exporter unta niadto karon nagkuwang nang suplay ug nakigribal na sa nagkanihit sang suplay sa bugas humay sa Thailand ug Vietnam.

-o0o-

          Ang pasalig sa Malakanyang nga abunda ang atong ani karong tuiga tungod sa pagbundak sa uwan bisan ting-init na gihulagway ni Alegado nga way sukaranan.  Matod niya nitidlom pag-ayo ang ani tungod sa mga bagyo nga nihasmag sa Luzon ug sa peste nga ni-atake sa Mindanao.

          Gidasonan ni Alegado ang kampanya sa nasudnong kagamhanan sa pagdaginot sa bugas humay.  Apan ang mas malungtarung sulbad alang niya mao ang pagdasig sa katawhan sa pagpanananom pagbalik og humay, mais ug mga lagutmon sa mga umahan.  Ug bisan sa atong mga nataran.

          Mag-unsa man tinuod ang atong gipanghambog nga paglambo sa atong mga industriya kon wa na tay ikapakaon sa kinabag-an sa atong katawhan?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 19, 2008

          PAGLUOK SA KAHAYAG

 

          Human sa testinomiya ni Rodolfo Noel Lozada Jr. sa Senado mahitungod sa kontrobersiya sa NBN-ZTE, di na normal ang iyang kinabuhi.  Nawagtang nang iyang panginabuhi, nameligro pa gyod ang seguridad sa iyang pamilya.  Kon wa lay mahitabo sa iyang pagtug-an sa nangalisbo nga mga bahin sa $329 milyones nga transaksiyon nga iyang nasaksihan, mahug nga way kapuslanan ang pagrisgo sa iyang kinabuhi ug sa kaugmaon sa iyang mga anak.

          Maong kinahanglang tiwason ang iyang nasugdan.  Di niya mahimong hingpit nga isalig sa mga senador ang iyang kapalaran.  Kinahanglan siyang magpalaban sa katawhan.  Di aron magpasikat.  Ni mamolitika.  Kon dili aron pagpanalipod sa iyang kaugalingon ug sa iyang pamilya.  Nga mahitabo lang, atubangan sa gamhanan ug higante niyang mga kaatbang, kon mapatigbabaw ang kamatuoran.

-o0o-

          Makapalaban lang si Lozada sa katawhan kon molibot siya sa Metro Manila.  Ug moduaw sa Sugbo ug ubang mga lalawigan.  Kinsa may mogasto sa iyang mga lakaw?  Di siya mahimong magpakilimos ni kanhi presidente Joseph Estrada ug sa ubang mga kaatbang ni Arroyo sa way pagbaligya sa kaligdong sa iyang kawsa batok sa pangurakot.

          Ang mga pundok nga nangimbitar ni Lozada maoy niabaga sa plitehan ug pagkaon sa iyang pundok, nga naglakip sa mga madre, sa iyang abogado ug duha ka guwardiya.  Apan samang Erap ug sa ubang mga politiko, way tabang nga libre.  Nikuot sa ilang panudlanan ang nagpakabana nga mga pundok di aron lang sa pagpaminaw sa pakigpung ni Lozada.  Ang pipila nila niggamit sab ni Lozada alang sa ilang kaugalingong mga kawsa.

-o0o-

          Nabantang ni dihang ilang gipatungtong si Lozada sa entablado uban sa mga politikong susama kon di man mas kurakot pa kay sa mga opisyal nga gusto nilang palagputon.  Nasihag sab dihang gisigehan nilag kumbinser si Lozada pag-awhag sa resignasyon ni Arroyo o sa laing people power.

          Si Lozada nagpabiling wa magpagamit.  Hangtod karon nagdumili sa direktang paglambigit ni Pres. Arroyo sa NBN-ZTE.  Nibalibad sab pagdason sa gisugyot nga nagkalainlaing mga paagi sa pagpalagpot ni Arroyo ug sa iyang pamunoan.

-o0o-

          Hangtod kanus-a ang lahutay ni Lozada?  Hangtod kanus-a siyang motambag nga ang mas malungtarung kausaban makab-ot di pinaagi sa kasilag kon dili pinaagi sa paghigugma sa nasud?  Hangtod kanus-a siyang magtuo nga mobarug nang katawhan alang sa katarung kon makumbinser nga may paglaom pa alang sa mas sanag nga ugma?

          Kon wa pa siya dagita sa NAIA, niangkon si Lozada nga mahimong nitabang pa siya hangtod karon pagtabon sa kahiwian, samtang nagpadayon pagtikad sa tubatuba.  Di lisod ang pagbalik sa kangitngit nga iyang naandan.

          Kon, sama sa naandan, mangiyugpos lang gihapon ta.  Kon, inay motabang pagpangita sa kamatuoran, motabang na hinuon ta pagluok, pagpawong ug pagluba sa gamayng pid-ok sa kahayag nga inanay na untang nituyhakaw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for March 18, 2008

          MGA TUBAG NI LOZADA

 

          Si Rodolfo Noel Lozada Jr. nakasugat sa labing lisod nga mga pangutana sukad sa pag-ulbo sa iyang NBN-ZTE expose sa iyang pagtambong sa KBP Media Forum nga giapilan sa mga magisibya sa Sugbo, Bohol ug Negros Oriental.  Inay molihay, gitubag ni Lozada ang maong mga pangutana.  Nga maoy nakalahi niya sa mga turutot sa Malakanyang nga nagtinabangay pagdaot niya.

          Apan si Lozada kahibawo sab mobalibad sa ubang mga pangutana.  Labi na kon ang mga tubag mahimong gamiton batok niya.  Hugtanon siyang nagdumili pagtubag sa pangutana angay na bang palagputon si Pres. Arroyo.  Ug nagdumili sab pagkumpisal sa ubang kasal-anan nga wa pa niya ikatug-an.  Gawas lang kon ang nangutana mokuyog sab pagpangumpisal uban niya.

-o0o-

          Sa pangutana ni KBP Cebu Legal Counsel Cynthia Barte duna ba siyay laing ebidensiya gawas sa iyang testimoniya sa kahiwian sa NBN:  Nipasabot si Lozada nga ang iyang testimoniya usa na ka matang sa ebidensiya; ug mahimong mopakita siya og dugang mga ebidensiya kon may mapasaka nang mga kaso sa hukmanan.

          Sa pangutana ni KBP Cebu Auditor Manny Galecia kon unsay kalainan sa pangawkaw sa NBN-ZTE ug sa iyang pangawkaw sa Philippine Forest Corp. (PFC):  Si Lozada nipasabot nga ang iyang atraso sa PFC ikatandi sa pagkuha sa ballpen sa usa ka tinun-an; samtang ang pangawkaw sa NBN-ZTE ikatandi sa pagdagit sa tinun-an mismo.

          Sa pangutana ni KBP Regional Coordinator Edward Abad kon wa pa ba siya maapektahi sa mga pagdayeg gikan sa mga tulonghaan ug mga lalawigan nga iyang naduaw ug nadiskursohan:  Si Lozada niingon nga di sayon ang iyang kahimtang karon; nga di siya magpapili sa bisan unsang politikanhong buhatan; ug nga wa siya manghagad apan siyay gidapit sa mga tulonghaan ug mga lalawigan nga iyang giduaw.

-o0o-

          Si Lozada wa kalimot sa iyang kasiaw.  Gihulagway niyang "bombastic" si Ike Durano II sa DYRF nga nangutana unsaon pagkab-ot ang iyang gitinguhang kausaban, sa malinawon bang protesta o sa duguong rebolusyon?  Giangkon nga gitawag niyang Artsidyosesis sa Sugbo nga "Artsidyosesis sa Malakanyang," apan gibawi nga nagkomedya lang siya.

          Nitug-an si Lozada nga nakaduaw siya sa Sugbo gikan sa iyang biyahe sa Bohol niadtong Enero ning tuiga, pila ka adlaw sa wa pa molarga sa Hong Kong, sa wa pa dagita sa NAIA ug sa wa pa motahan sa Senado.

-o0o-

          Labing makahuloganon ang tubag ni Lozada sa mga tawong nituo sa iyang expose apan di ganahang mapalagpot si Arroyo tungod sa kahadlok nga mopuli si Noli o si Erap:

          Matod niya ang labing dakong kadaot sa pangurakot sa kagamhanan ug sa katilingban di ang pagkawkaw sa katigayonan sa katawhan kon dili ang paghikaw sa ilang katakos sa pagpangandoy alang sa mas maayong ugma.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 17, 2008

       SALAMAT, SIR DODONG

 

       CICC, Mandaue City—Hapit nang tungang gabii.  Nahuman nang tulo ka takna nga pasundayag sa "Kinaiyang Sugbuanon."  Si Dr. Jose "Sir Dodong" Gullas nagpabiling nagbarug sa tiilan sa entablado uban sa iyang kapikas nga si Nena.  Maabi-abihong nidawat sa mga pahalipay sa natagbaw nga mga nanambong.  Gisaw-an nilang pagsaulog sa talagsaong kahigayonan paglili sa kabahin sa kabilin sa ilang kasaysayan.  Ila sang gisaw-an ang kahinugon.  Nga nahuman nang matahom nga kagabhion sa mga handumanan nga ilang gikahidlawan.

        May laing pagbati nga nibathay sa dagway ni Sir Dodong.  Kamapasalamaton.  Kamapasalamaton nga gihangop sa mga Sugbuanon ang iyang gipasiugdahan.  Kamapasalamaton nga wa siya maminaw sa mga madudahon nga nipasidaan nga nag-usik lang sa iyang panahon.  Ug kamapasalamaton sa agda sa iyang kasingkasing pagpatigbabaw sa mga pagtulon-an ug pagpasidungog sa iyang mga ginikanan.

-o0o-

        Ang "Kinaiyang Sugbuanon" nakatuman sa di sayon nga tahas—ang pagtuhog sa buwag apan managkaluhang tumong:  Pagpasidungog sa mga Sugbuanon nga nakatabang pag-umol sa atong kasaysayan; ug paglab-as sa bililhong mga kabilin sa kagahapon.

Gipasidunggan silang Domingo "Minggoy" Lopez, Manuel "Maning" Velez, Dr. Francisco "Dodong" Maningo, Maximo "Max" Surban, Ciriaco "Cacoy" Canete, Erlinda Dajao Sayson, Al Comendador, Novo Bono Jr., Al Comendador.  Sa samang higayon gibanhaw ang mga kinaiyang Sugbuanon pinaagi sa pagpahaom nila sa gisal-ot nga mabulukon ug nakapaukyab nga mga esena sa pagpangharana (harana ug balak), pagpamalaye (pagpalaban og dagkong tawo), pagpakasal (sayaw nga kuradang) ug paghaya sa minatay (kulilising hari).

        Ang batan-ong mga tinun-an sa UV nga maoy nihatag og kinabuhi sa mga kinaiyang Sugbuanon gihulagway ni Sir Dodong nga maoy latayan sa adunahang kagahapon ug sa masanagong ugma.

-o0o-

        Makapatandog sa balatian ang kahinangop ug kamapasalamaton sa mga gipasidunggan ug sa mga tagtungod nilang Lopez, Velez ug Maningo.  Si Rebecca Montano, anak ni Noy Minggoy, emosyonal nga nitug-an sa panugon sa iyang amahan pagtipig sa gatosan ka mga awit nga iyang natagik.  Naglisod pagtuo ang kadaghanan sa pagkumpisal ni Surban, 64, nga mao toy labing unang pasidungog nga iyang nadawat dinhi sa Sugbo.

        Makapalupa sa atay ang kamanggihatagon ni Sir Dodong sa iyang pasalamat sa mga nakatampo sa kalihokan.  Ang mga gipasalamatan gigilokan.  Kay nahibawo silang tanan nga si Sir Dodong maoy labing dakog hago, sa way paghisgot sa gasto, sa halad alang sa mga Sugbuanon.

-o0o-

        Nibunok ang kusog nga uwan sa pagpanggawas sa mga nanan-aw.  Way uwan sa ubang bahin sa Sugbo.  Tingali pagpahinumdom lang to nga nagtulo pa hangtod karon ang pipila ka bahin sa CICC.  Malipayon hinuon kong motaho ninyo nga naayo nang naguba nga mga gripo ug mga pultahan sa mga pansayan.  Duna lay gamayng suliran:  Way tubig ug nangalisbo ang world class nga mga pansayan.

        Apan lain na sab nang sugilanon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com