Arangkada for December 31, 2007

        ILA ANG 2007

 

   Ang overseas Filipino workers (OFWs), di ang mga politiko nga nangangkong maoy nakapalambo sa nasudnong ekonomiya, maoy tinuod nga mga bayani sa 2007.  Sama nga silay nagpalutaw sa nasud bisan sa way kinutobang kahiwian ug eskandalo nga gipasiugdahan sa ilang kadagkoan.

    Niburot pag-ayo ang ilang tampo alang sa nasudnong ekonomiya sa nangaging katuigan.  Gikan sa $6-9 bilyones nga ilang napada sa ilang mga pamilya dinhi matag tuig gikan sa 2002 ngadto sa 2005, nilayat ang ilang tampo ngadto sa $12.8 bilyones sa 2006.  Gibanabana ning moabot og $15 bilyones pagtapos sa 2007.  Ang Bangko Sentral ng Pilipinas masaligon nga motubo pa gyod ni ngadto sa $16.2 bilyones sa 2008.

            -o0o-

     Ang paglambo sa dollar remittances sa OFWs nanukad di lang sa pagdaghan sa mga nanimpad sa langyawng kabaybayonan kon dili tungod sab sa pagdawat nilag mas dagkong suholan.  Kay human sa unang mga hugpong sa OFWs nga gidominahan sa domestic helpers ug construction workers, nisulbong pag-ayo sa niaging tulo ka tuig ang highly-skilled nga mga propesyonal sama sa mga doktor, inhinyero, nurses, IT ug mga tagduma sa mga kompaniya.

     Ang pagbiya sa atong labing takos ug kugihan nga mga anak sa singot daan nang daotang balita alang sa atong mga industriya nga nahikawan sa labing utokan nga mga puwersa sa pamuo.  Ang mas makahasol nga kalamboan mao ang pagbiya sa bag-ong matang sa OFWs nga nagtangkil na sa ilang tibuok pamilya.  Tungod sa kabililhon sa ilang katakos, gitanyagan sila sa Estados Unidos ug ubang kanasuran sa kahigayonan nga makalalin sa tibuok nilang pamilya uban ang saad sa langyawng citizenship.  Kon di kapugngan, di lang mahikawan ang nasud kon dili hingpit na gyong talikdan sa nahimangod niyang mga anak.

            -o0o-

    Wa na ba diay sila mahigugma sa nasud?  Gipalabi na ba nila ang silaw sa dolyar kay sa pag-unong sa bandila nga napakayab tungod sa bayanihong pagpakamatay sa ilang katiguwangan?  Gisalikway na ba lang nila sa hingpit ang di na mapapas nilang mga kagikan?

    Sama nato, ang OFWs nahigugma sab sa nasud ug nagtamod sab sa talagsaong kaisog sa atong mga bayani.  Apan, lahi nato, gipili nila ang mas dakong kahigayonan alang sa mas sanag nga ugma sa ilang mga anak sa ubang kanasuran.  Lahi nato, nibiya sila.  Di hinuon lunlon kamaya ang naghari sa ilang mga kasingkasing.  Nagdugo sab ang ilang mga balatian sa pagtalikod sa yuta nga ilang natawhan ug sa kasilinganan nga ilang naandan alang sa lahi nga kaliwat.

            -o0o-

     Ang kalisod sa kahimtang sa nasud, bisan sa mga pagarpar sa kalamboan sa atong kadagkoan, maoy nakapabuwag sa OFWs sa ilang mga pamilya.

    Ang kataphaw sa liderato sa atong nasud maoy nakapaislag sa tibuok mga pamilya pagpangita og laing bandila nga kapasilongan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com  

Arangkada for December 29, 2007

       REBOLUSYON SA MEDIA

 

       Dayong tapos karong tuiga, naapsan nang kita sa naandang mga sibyaanan sa radyo sa ilang mga karibal sa internet.  Ang radyo nisunod lang hinuon sa mga pamantalaan nga maoy unang gilamoy sa worldwide web.  Ang telebisyon maoy sunod nga biktima ning dakong gubat tali sa bag-o ug karaang media.

        Mao ni ang nahitabo karon sa Estados Unidos ug ubang malambuong kanasuran sa kalibotan.  Nga makagamit na sa internet ang kinabag-an sa mga molupyo.  Di pa ni mahitabo dinhi sa ato.  Nga 20% pa lang ang may access sa net.  Apan tungod sa paspas ug higanteng layat sa teknolohiya, nga nakapabarato na sa personal computers ug nakapalapad na sa libre o baratong internet connection, di na magdugay nga mosunod sab ta.

-o0o-

        Apan ang karaang media, o ang pipila nila, di na inutil batok sa bag-ong media.  Lahi niadto nga nagpada sa ilang garbo ug pagtuo nga kiat-kiat lang sa mga batan-on ang internet, ug nga moabot rang panahon nga pul-an sila sa bag-o ug taphawng teknolohiya, ang mga pangu sa karaang media nakamatngon nga di na kapugngan ug busa angayng kuyogan ang rebolusyon.

        Gisuyop sa net ang advertisers sa karaang media kay samtang way garantiya nga gitan-aw, gipaminaw ug gibasa ang advertisements sa tradisyonal nga telebisyon, radyo ug pamantalaan nga ilang gibayran og minilyon ka dolyar, mobayad lang sa ilang ads sa net kon may mo-click ug makaila pa gyod sila babaye o lalaki ba, pilay edad ug asa nagpuyo ang na-interes sa ilang mga produkto ug serbisyo.

        Maong ang dag-anan sa karaang media mao ang pagkabayo sa bag-ong media.

-o0o-

        Ang higanteng mga pamantalaan ug radio networks sa US, gawas nga nanangtang sa ilang mga kawani, nipalambo sa ilang presensiya sa web.  Gi-upload nang ilang mga sinuwat ug mga programa aron pag-apas sa ilang mga tigbasa ug mga tigpaminaw nga mas nalingaw na sa net ug sa bag-ong mga konsumidor sa You Tube, Google ug Facebook nga wa nang kaila nila.

        Uban ang paglaom nga ang advertisers, apil nang bag-ong mga kompaniya nga nidako pag-ayo tungod sa internet, makumbinser nga ang ilang nasuwayan nang mga produkto sa kasayuran ug kalingawan mao gihapoy labing madanihon, bisan sa web.

-o0o-

        Sa bag-ong media, ang konsumidor maoy hari.  Siyay magbuot unsay kanta,  balita, o programa nga paminawon, kanus-a ug sa unsang paagi----sa website, podcast, email, chat, text, o aggregator ba.

        Maong alang namo sa radyo, ang pag-upload sa live audio stream sa among sibya di na paigo.  Kinahanglan na ming mag-podcast aron mapaminaw ang among mga programa bisan unsang orasa.  Ang among advertisers kinahanglan na sang edukahon nga mas madanihon ang nagsayaw-sayaw nilang logo sa among website kay sa naandang commercials, bisan kon si Peter Musngi pay nag-voice.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 28, 2007

       GRADO SA MATA

 

       Matag higayon nga labdan kog u', awhagon dayon ko sa akong asawa pagpatan-aw sa akong mata.  Kabahin ni sa iyang sungog nga di na ko batan-on.  Ug busa angayng magpataod nag antipara.  Nahibawo siyang di ko ganahan og antipara.  Di ko ganahan og salimbong sa mata.  Di ko ganahan nga may magtugdon sa akong ilong ug dunggan.

        Gawas pa, sa kataposan namong duaw, giingnan mi sa doktor nga wa pa ko magkinahanglan og antipara.  Pipila ka tuig na hinuon tong nilabay.  Wa koy plano sa pagbalik.  Gawas tingali kon di na gyod kong kabasa.  Pagkakaron, kumbinsido ko nga way problema akong mata ug nga di ni maoy hinungdan sa panagsang pagsugmat sa akong labad sa u.

-o0o-

        Di tinuod nga di ko ganahan og antipara.  Dihay higayon, niadtong mga tuig nga kanunayng nagpuwa akong mga mata, nga kada adlaw kong mag-sunglasses, bisan gabii nang dako.  Apan salamat nilang Dr. Jojo Aquino ug kaubanan, ug sa akong debosyon ni St. Therese, niputi ang akong mata.  Maong wa na gyod ko molingi og antipara.

        Di sab diay na tinuod.  Nakahunahuna kong mag-antipara na lang dihang nibalik na sab og puwa ang akong mata.  Nga gibasol sa akong asawa sa akong pagpamugos nga molakaw paingon sa trabaho matag buntag ug gabii ug sa grabeng abog ug aso sa kadalanan sa Mandaue.

Apan kanunay nakong makalimtan ang gipalit namong protective glasses.  Ug nibalik na sab og puti ang akong mata.

-o0o-

        Nakakita sab kog laing lusot sa kanunayng paglabad sa akong u.  Nabantayan nako nga maglabad siya kasagaran sa weekends, bisan wa koy daghang gibasa, kon dugay kong makamata.  Ug nabasahan nako nga usa sa labing epektibong paagi paglikay sa kaluya mao nga bisan unsang orasa kang matug sa gabii kinahanglang momata ka sa samang oras sa buntag, aron di maguba ang imong body clock.

        Maong bisag Sabado ug Dominggo, nga wa koy trabaho, momata kog alag-4 sa kadlawon.  Ug malipayon kong mopagarbo niya nga wa koy labad sa u ug busa ang akong mata wa magkinahanglan og bisan unsang antipara.

-o0o-

        Nabasahan sab nako karong semanaha ang report sa Reuters nga nagbisto sa pito ka "medical myths."  Usa nila parte sa mata.  Di diay tinuod nga makadaot sa mata ang pagbasa nga pid-ok ang suga.  Nga ang labing dakong kadaot nga makuha sa pagbasa sa ngitngit mao rang kunot sa agtang.  Nagsuwat ko ini uban ang lab-as nga determinasyon pagsupak sa sugyot sa akong asawa nga ipatan-aw nang grado sa akong mata.

        Apan ang akong asawa di sayon pildehon.  Gawas pa, nagkalayo nang mga libro nga akong basahon.  14 na ang akong paboritong font size.  Wa kong kahibawo hangtod kanus-a kong makapugong sa antipara.  Ug sa akong asawa.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 27, 2007

       HULGA SA AYROPLANO

 

       Kon tinuod pang makadaot ang cellular phones sa navigational equipment sa mga ayroplano, nahagsa o nasaag na unta ang tanang ayroplano nga akong nasakyan.  Di ko ganahang mopawong sa akong cell phone kay lisod kaayong iduot ang nalubong nang power button sa akong telepono ug, kon mapawong na, mas lisod pa gyong paandaron pagbalik.

        Gilokan kong maminaw matag pasidaan nila namong mga pasahero nga ang cell phones makaapektar sa paglupad sa ayroplano.  Naibanan hinuon ang akong guilt kay nakabasa sa mga sinuwat sa mga eksperto nga way bisan gamayng ebidensiya ang mga kompaniya nga ang cell phones makapahagsa sa ilang mga ayroplano.  Apan di libkason ang ban sa cell phones kay, segun sa mga kompaniya sa ayroplano, wa pa say klarong ebidensiya nga di sila makadaot sa mga ayroplano.

-o0o-

        Wa kong kahibawo kon gipawong ba sab sa ubang mga pasahero ang ilang cell phones sa flights nga akong nasakyan.  Niangkon ang mga kompaniya sa ayroplano nga wa silay mahimo pagpugos sa mga pasahero pagtuman sa lagda.  Gawas lang kon dayag na gyong gamiton ang mga telepono, di nila mahimong tagsa-tagsaon pagkuot ang mga telepono gikan sa mga bolsa o bagahe aron pagtino nga napawong ang tanan.

        Wa say panginahanglan nga gipahamtang ang mga kagamhanan sa nagkalainlaing kanasuran pagbutang og monitors sud sa mga ayroplano aron hingpit nga mapatuman ang ban sa cell phones.  Apan sa ubang kanasuran mahimo kang prisuhon sa paglapas sa lagda.  Wa pa nako masusi kon unsay silot dinhi sa ato:  Prisuhon ba?  Ihagbong sa ayroplano?  Multahan?  O pakauwawan lang pinaagi sa pagbadlong atubangan sa daghang mga tawo?

-o0o-

        Mahimo hinuong naiwit na ta sa panahon.

        Ang European Union nitugot na sa cell phones sa mga ayroplano.  Ang Air France nitugot na sa text messaging ug internet access.  Ang voice calls tugtan na sab sa ilang mga ayroplano sa mosunod nga tulo ka buwan.  Ang JetBlue, inay mogamit og cellular phone technology, motaod og wifi network sa mga ayroplano sa Estados Unidos.

        Wa nay naghisgot sa kadaot sa navigational equipment.  Mas gikabalak-an nga daghang pasahero ang mag-away kon magyagaw nang tinawganay sa cell phones.  O kon gamiton ang telepono sa manakay nga mga terorista.

-o0o-

        Kon makabasa ug makasabot ang kadagkoan sa mga kompaniya sa ayroplano ning akong lindog, nahadlok kong initan na nilang akong telepono.  Ang akong punto mao nga nagbaha nang kasayuran nga di makapahagsa ang cell phones sa mga ayroplano.

        Kon di nimo pawngon ang cell phones samtang maglupad ang ayroplano, di gihapon kapuslan kay wa pa may signal sa ibabaw busa usik lang sa baterya.  Apan kon, sama nako, makiglayog una sa di pa mapawong ang telepono, i-silent lang ug tagoi pag-ayo sa bagahe.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 26, 2007

          DUGUONG PASKO

 

          Pagbaktas nako paingon sa akong gialagaran nga sibyaanan sa buntag sa pasko, labihang hawana sa kadalanan gikan sa nawatas-watas nga mga papel.   Lahi sa nangaging katuigan nga naputos ang tibuok agianan sa naandang mga salin sa pabuto sa pagsugat sa pasko.  Maong gaan ang akong buot nga nitambong sa trabaho.

          Sayo kong nakatug sa gabii sa pasko.  Gawas lang sa pipila ka gutlo nga pagkapugwat sa mga pabuto sa among kasilinganan dayong tungang gabii, nilahos ang akong paghinanok hangtod sa naandan nakong takna sa pagmata sa kadlawon.  Ang akong asawa nga nagmata pa sa pagsulbong sa sipa ug mabulukong mga pabuto niasoy nako nga dali rang nahuman ang mga pabuto karong paskoha.

-o0o-

          Wa na ko makugang sa pagtaho ni Dave Tumulak, Radyo Patrol 22 sa DYAB Abante Bisaya, nga wa rang kaabot og 20 ang mga nasamdan sa pabuto nga nasud sa Cebu City Medical Center, Vicente Sotto Memorial Medical Center ug ubang publiko ug pribadong mga tambalanan sa Sugbo.

          Dako ning tidlom sa dul-an sa gatos nga mga nabuthan sa nangaging mga pasko.   Kasagaran sa mga nahinabi ni Dave nitug-an nga wa na sila magpabuto tungod sa kahadlok nga di luwas ang mga pabuto ug tungod sa kakuwang sa kuwarta.   Hinaot nga tinuod na silang nakamatngon nga ang mga pabuto gawas nga makapahimutang sa kakuyaw sa mga kinabuhi ug kabtangan pag-usik-usik pa gyod sa hinagoan nilang kuwarta.

          Apan ang tinuod nga pagsuway masaksihan sunod semana atol sa atong pagsugat sa bag-ong tuig.

-o0o-

          Samtang nitidlom ang gidaghanon sa mga nabuthan, nisulbong pag-ayo ang mga biktima nga nadunggaban.   Kasagaran nila managhigala pa dihang nagsugod og inom apan wa na magkasinabtanay ni mag-ilhanay dihang nalumos nang ilang mga utok sa alcohol.

          Nidaghan sang mga napusilan.  Samtang usa na lay naigo sa saag nga bala, duha ang napusilan sa mga insidente nga gidudahang naglambigit na sab sa gangs ug fraternities ug laing usa napagan sa naginukdanay nga mga nagkaaway.   Kinsay nag-ingon nga malampuson ang kampanya sa kagamhanan batok sa laag nga mga armas?

-o0o-

          Apan ang labing dakong sagpa sa pagsugat sa pasko dinhi sa Sugbo mao ang pinusilay sa duha ka polis nga nisangpot sa pagkamatay sa usa nila.   Samtang ang usa nila makapanalipod sa iyang kaugalingon nga igo lang nitubag sa alarma, ang namatay nga polis maoy gipasanginlan nga naghubug-hubog, nagwara-wara sa iyang armas, nanghasi sa mga sibilyan sa Rivaridge, Tisa, Dakbayan sa Sugbo ug nibihag og barbecue vendor.

          Ang pagtabon sa buka sa mga armas sa kapolisan, samtang maisip nga malampuson sa kinatibuk-an, di garantiya nga luwas ang katawhan gikan mga polis nga nakalimot nga silay tigpatuman sa balaod ug tigpanalipod ug dili tighasi sa inosente nga mga sibilyan.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 25, 2007

       TAPOK SA PASKO

 

       Pipila ka pasko nang nilabay, nagpasiugda mig party.  Pasalamat sa tanang nakatampo sa malampuson kaayong kalihokan sa among sibyaanan.  Gidapit namo ang tanang nahinumdoman namo nga nakatabang.

        Isip palahi, usa ka Internet café ang among gipili nga himoan sa party.  Kay usa sa kauban namong tigpasiugda maoy tagduma sa café.  Gawas pa, nipasalig siyang mahimong masalida ang among kalihokan alang sa ubang wa katambong sa kalihokan pinaagi sa webcam.

        Kay feeling high-tech man mi, palahi sab ang among mga imbitasyon.  Way papelay, gipaagi lang sa email, chat ug text.  Bisan klarong nabag-ohan, nisanong ang among mga gidapit, nga naglakip sa pipila ka dagkong opisyal sa kagamhanan.

-o0o-

        Sa di pa ko malimot, sultihan diay tika nga pulos mi laki ang mga tigpasiugda.  Among kaubanang babaye nitanyag unta nga maoy moandam sa pagkaon ug ubang gikinahanglan, apan puno sa garbo nga amo silang gibalibaran ug gipasaligan nga ang bugtong nilang himuon mao rang pagtambong ug pagtagamtam sa among giandam nga panihapon.

        Sayong nangabot ang mga bisita.  Diha pa ming kabantay nga ang among giandam mao rang inasal ug puso.  Wa mi plato ni kutsara ug tinidor.  Wa sab mi mainom.  Wa gani mi kutsilyo nga ihiwa sa inasal ug sa puso.

        Hilaw ang among mga dagway nga nilingaw sa mga bisita og istorya samtang nagkarakara ang among kaubanan pagpamalit og paper plates ug plastik nga kutsara ug tinidor.  Ang softdrinks ug kape na lang sa café maoy among giuna pag-apud-apod.

-o0o-

        Bisan sa kamasinabuton sa among mga bisita, naikog lang gud tingali tong uban pagpanaway sa among pagtuga-tuga, nahugno mi nga ang bag-ong mga teknolohiya nga among gisaligan pag-ayo pagpasiugda sa party way gikatabang sa among kaapiki.

        Kon maka-order ka nag mga libro ug bisan pagkaon sa Internet, nganong di pa man tang ka-download og kutsilyo para sa inasal?  Nganong di pa man mataoran og gripo ang PC alang sa red wine nga kaablihan pinaagi sa credit card?  Nakaseguro hinuon kong di unta mi mabulilyaso kon naka-download pa untag giya unsay mga andumon alang sa party.

-o0o-

        Niadtong Sabado ug Dominggo, nagpasiugda na sab mig party alang sa tanang kawani sa sibyaanan.  Salamat sa among kasinatian, wa nay nagpatuga-tuga pagpasiugda.  Gisabot na lang namong tanang makahigayon pagtambong sa pagda sa ilang kaugalingong pagkaon ug mainom.  Nag-amut-amot sab mig ipalit og mga plato, kutsara, tinidor ug uling para sugbaan.

        Malipayon kong motaho ninyo nga, bisan way webcams ni Internet connection sa beach resort nga among giabangan, malampuson ang kalihokan.  Bisan analog rang among tape recorder nga among gigamit, nakahimo na mig usa ka oras nga yearender.  Di hinuon kong kaseguro di ba kalusot sa Internet ang pipila sa mga hulagway sa low-tech namong tapok sa pasko.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 22, 2007

          LUBAD ANG HOUSE     

 

          Ang 72 anyos na nga Armadong Kusog sa Pilipinas maoy usa sa labing nagusbat sa determinadong mga maniobra ni Pres. Arroyo pagpabilin sa gahom.   Si AFP Chief Hermogenes Esperon usa sa mga heneral nga gilambigit Hello Garci tapes sa pagtikas sa piniliay sa Mindanao.  Inay susihon ang nahimo niyang posibleng kalapasan sa balaod gidudahan nga ang iyang dakong papel sa piniliay maoy usa sa mga hinungdan nganong gitudlo siya sa mapasalamatong Arroyo sa labing taas nga katungdanan sa military.

          Ang pamunoan ni Esperon wa kaiban sa diskontento sa batan-ong mga opisyal sa militar nga daan nang nagprotesta sa nangaging mga liderato nga gilambigit sa minilyon ka pesos nga mga kahiwian.   Apan ang iyang lunod-patay nga pagpaluyo ni Arroyo maoy usa sa nakabaraw sa mga pagsuway pagsakmit sa kagamhanan.

-o0o-

          Nakugang ang tanang hingtungdan sa talagsaong salida sa mga kongresista sa pagtuki sa gisugyot nga nasudnong budget alang sa 2008:   Gawas nga paspas nilang napasar ang P1.2 trilyones nga budget, gilaslasan nila og P17 bilyones ang gahin sa Malakanyang pagbayad sa langyawng utang ug gibalhin ngadto sa mas dinaliang mga panginahanglan.

          Ang progresibong lakang sa mga kongresista, nga nisunod sa maisugong pagsaway ni Kongresista Edcel Lagman sa way paghunahuna nga paggahin sa labing dakong pahat sa budget alang sa langyawng utang, nakapauwaw sa mga senador.   Kinsa nagdumili pag-iban sa gahin sa debt servicing bisan sa dakong pagtidlom sa dolyar atubangan sa peso.

          Apan wa pa gani matapos ang tuig, nitumaw ang tinuod nga bulok sa House.   Human nipasidaan og veto si Arroyo, nilubad ang mga kongresista ug nideklarar sa ilang bag-ong tinguha pagpasar sa budget nga labing madawat sa Malakanyang.

-o0o-

          Taphaw ang panalipod ni House Speaker de Venecia sa eskandaluso niyang paghatag og P200,000 nga Christmas bonus alang sa matag usa sa 241 ka mga kongresista.   Ang pagpatin-aw nga ang dakong bonus alang diay sa mga kawani sa House maoy pag-insulto sa kaligdong sa nasud ug sa katawhan.

          Kon tinuod nga alang ni Juan ang bonus, nganong didto man niya ihatag ni Pedro?   Gawas pa, wa mabantog ang mga kongresista sa kaandam pagpakigsawo sa ubang mga tawo sa kuwartang nasud na sa ilang mga bolsa.

-o0o-

          Ang nahiagoman sa magpapatigayong si Benson Chua sa mga ahente sa NBI nga iyang gipasanginlang nikulata ug niposas niya sa ganghaan sa bay nga iyang giabangan sa Sto. Niño Village sa Banilad, Dakbayan sa Sugbo, makapakugang tungod sa labihang kabangis.   Nakapabanhaw ni sa kahadlok sa ahensiya kansang mga ahente way kukaluoy nga nirakrak sa inosenteng mga kawani sa Plantation Bay nga ilang nasaypang mga durugista.

          Kon ilang napanamastamasan ang usa ka dakong negosyante sama ni Chua, unsaon man pagpanagang sa ordinaryong mga molupyo sa santako sa ahensiyang gitahasan unta pagpanalipod nila?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 21, 2007

          PORK NI GLO

 

          Ang nabisto nga P30 bilyones nga pork barrel ni Pres. Arroyo nga gisukip sa nasudnong budget alang sa sunod tuig maoy labing uwahing timailhan unsa siya ka-desperada nga magpabilin sa gahom.   O, kon tuohan ang mga pasangil batok niya, unsa siya kahakog pagpaburot sa iyang bolsa.  Kay kon makalusot, ang nagbuntaog nga pundo mahimo niyang gastuhon sa bisan unsang katuyoan, sa way pagpakita og mga resibo ni pagsumiter og mga dokumento ngadto sa Commission on Audit (COA).

          May sukaranan ang kahadlok nga ang P30 bilyones gamiton pagpug-ok inay pagpalambo sa katawhan.   Ang P200 milyones nga tinuig nga pork barrel sa matag senador ug ang P70 milyones sa matag kongresista, nga gidudahang tinubdan sa minilyon ka pesos nga komisyon sa mga proyekto nga ilang pasiugdahan, wa ra sa kumingking sa labing tambok sa tanang pork nga gilaming ni Arroyo.

-o0o-

          Salamat sa dunot nga panig-ingnan ni Arroyo, natakdan na ang kinatibuk-an sa burukrasya.   Ang iyang way pupanagana nga paggamit sa atong mga buhis sa bisan unsang katuyoan nakapadasig sa mga haligi sa iyang gabinete, ubang mga ahensiya, mga lalawigan, mga dakbayan ug kabarangayan sa pagtiti sab sa tanang kahigayonan nga mabolsa ang kabahin kon di man ang kinatibuk-an nga gahin alang sa tinarung untang mga proyekto.

          Tukma ang paniid sa atong katiguwangan nga ang labing dakong kalainan sa pangurakot sa diktadurang Marcos ug sa mga lider nga nisunod niya mao nga sa panahong Marcos natingob ang kawat sa Malakanyang apan dihang nalibkas nang balaod militar nikatay nang kagaw sa mga kiriwan ngadto sa labing ubos nga mga buhatan sa labing hilit nga kabarangayan.

          Apan may sukaranan sang lab-as nga pasidaan:   Nga kon way makabaraw ni Arroyo, ang mahibilin alang sa gagmayng mga politiko mao na lang ang mamisik sa higante niyang baling sa palasyo.

-o0o-

          Makalahutay bang oposisyon nga mga senador pagbabag sa gisugyot nga P1.2 trilyones nga budget sa 2008 hangtod nga matangtang nang makalilisang nga pork barrel ni Arroyo?   Palabihon bang Senate President Manny Villar ang sayo nga pagpasar sa nasudnong budget bisan sa nabantang nga naghitinghiting nga tambok sa pagpahimus?

          Nakapasamot sa eskandalo sa pork barrel ni Arroyo mao ang pasalig sa Malakanyang nga ma-balanse nang budget sa di pa siya mokanaog sa 2010.   Aron pagkab-ot ini, angay untang laslasan ang gasto sa kagamhanan, labi nang pork barrel ug ubang pagwaldas-waldas.  Apan di makatugot si Arroyo ug iyang mga alyado nga maibanan ang ilang sibot.

Maong sa lakang nga lisod hitupngan ang kapintas gilaslasan ni Arroyo ang daginuton nang daan nga gahin alang sa batakang mga panginahanglan sa kinabag-an sa katawhan.   Nga naatol lang nga mao say nagtukaw ug nagpadusingot sa mga buhis nga ilang gitabangan ug giilogan sa paggasto.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 20, 2007

          PASKO SA PABUROT

 

          Ang pasko, sama sa naandan, gigamit sa mga politiko pagpaburot sa ilang bolsa.   Human sa tibuok tuig nga pagpahimus sa ilang katungdanan, ang pasko gihimong kahimanan pagtulis sa katawhan sa atubangan.  Gikabay-an nilang sumad sa pagpakatawo sa atong Manunubos aron pagtilok sa bisan unsang nahibilin sa panudlanan nga hagbay ra nilang gihukhokan.

          Ang pahibawo ni Pres. Arroyo nga ang matag kawani sa nasudnong kagamhanan makadawat og P10,000 nga Christmas bonus nahimong pabilo sa hangol nga mga politiko paghimong mas sanag ug sadya sa ilang pasko.   Ginamit ang buhis nga siningtan sa labing kabos nga kinabag-an.  Ang pasko, sa makausa pa, nahimo na sang kahigayonan pagpasundayag sa ilang way kinutobang pakauwaw ug way kukaikog nga papating.

-o0o-

          Ang labing baga nilang tanan, nakatag-an mo, mao gihapon ang mga kongresista.   Matag usa nila nakadawat nag P200,000 nga ilang mabawon sa ilang tagsa-tagsa ka distrito.  P48 milyones ang gihulbot sa namiyahok na natong panudlanan aron pagtagbaw sa tanang 240 ka kongresista.

          Bahala na kon way igong gahin alang sa atong mga tambalanan, bahala na kon way bisan usa ka mumho na lang nga pagkaon ang gipanggutom natong katawhan pagsugat sa pasko ug bag-ong tuig, ug bahala na kon naggapos sa kaburong ang kinabag-an sa atong kabataan tungod sa kakuwang sa mga eskuylahan.

          Ang mahinungdanon mao nga mapadayon ang nangalisbong bisyo pagbusdik sa mga kongresista matag tapos sa tuig.   Ang mahinungdanon mao nga mapalig-on ni House Speaker Jose de Venecia nga magpabilin sa gahom human pasidan-i nga kutob lang sa kataposan ning tuiga ang lugway nga di siya hilabtan sa katungdanan.

-o0o-

          Di hinuon monopoliya sa mga kongresista ang pagpahimus.   Ang mga magbabalaod sa mga lalawigan, dakbayan, kalungsoran ug kabarangayan nakakat-on na sab.  Mga konsehal sa usa ka habagatang lungsod sa Sugbo gipasanginlang nihatag sa ilang kaugalingon og tag-P40,000 matag usa.

          Ang mga politiko nahibawo na nga ang gidak-on sa ilang bonus mag-agad sa gidak-on sa mahibilin sa ilang pundo.   Maong may sukaranan ang mga pasangil nga giluok ang mga proyekto pagtubag sa labing batakang panginahanglan sa katawhan aron nga mas daghan ang mahibilin nga ilang bahin-bahinon sa pasko.

-o0o-

          Samtang sakay kaayo sila sa kasadya sa pasko, ang mga politiko way pupanaganang nisalikway sa pipila sa mga mithi sa pasko----ang paghinatagay ug pakigsawo sa labing kabos sa katawhan.   Di lang atol sa pasko.  Kon dili sa tibuok gyong tuig.

          Ang labing timawa nga hut-ong sa atong katawhan, nga mao untay labing nagkinahanglan og gasa paghaw-as nila gikan sa lang-og nga nahimutangan, mao na hinuoy gihimong gatasan sa mga politiko.   Nga nakapatuyang sa pagpanamastamas nila sud na sa kapid-an ka katuigan.  Bisan pa sa panahon sa ilang katiguwangan.  

Nga, sama nila karon, nagpatara ug niluom lang.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 19, 2007

          TINUOD NGA ALAS

 

          Ug nidaog ang kutas nga pakigbisog sa mga mag-uuma sa Sumilao, Bukidnon.   Sa kataposan, makuha na pagbalik ang umahan nga dugay nang gihikaw gikan nila pabor sa industriya.  Salamat sa ilang maisugong lahutay, motuyhakaw pagbalik ang himatyon nang paglaom sa kahigayonan nga mapatuman ang matinud-anong kausaban sa yuta.

          Inay maluya, mongaab, moyaka sa yuta ug magmahay sa ilang gidangatan, ang mga mag-uuma nibarug alang sa ilang katungod.   Gipakita ang tanang hingtungdan nga di sila magpakahilom ug mangiyugpos lang atubangan sa dakong inhustisya nga ilang nahiagoman.  Naghiusa ug nagpakabana pagkuha sa ilang makiangayong bahin sa balaod.

          Hinaot nga mahimo silang panig-ingnan sa ubang mga hut-ong nga samang gilupigan ug, sama sa mga mag-uuma, may katakos paghaw-as sa ilang kaugalingon.

-o0o-

          Apan kinahanglan ba sab nga mobaktas og 1,700 kilometros ang ubang mga biktima?   Kinahanglan ba una silang mopabantang sa init ug uwan sud sa duha ka buwan?  Kinahanglan ba silang magtolda sa kadalanan ug mamugos pagsud sa Malakanyang una paminawon ang makiangayon nilang mga tinguha?

          Di makapangangkon ang kagamhanan nga nagdugo ang ilang kasingkasing alang sa mga mag-uuma sa Sumilao.   Kon di pa tungod sa ilang pagbudhi, di mapalagpot ang mga biktima gikan sa ilang mga umahan.  Kon di pa tungod sa ilang pagpabaya, di mapasa-pasa ang 144 ka ektaryang luna sa nagkalainlaing mga tag-iya nga way bisan gamayng tinguha pagtuman sa ilang gipasalig nga kalamboan.

          Kay wa nay laing kapaingnan, napugos si Pres. Arroyo pagpakigtagbo sa nangantod nga mga mag-uuma.   Apan inay itugyan nang ilang awhag, igo lang hinuon silang giingnan nga gitugyan niyang ilang kapalaran sa Department of Agrarian Reforms (DAR), ang ahensiya nga maoy nagsubli-subli pagtampok sa ilang bukubuko sa nangaging katuigan.

-o0o-

          Ang pagduko sa DAR ug sa pamunoang Arroyo di hinuon sukaranan nga mag-piyesta nang mga mag-uuma.   Napugos lang ang kagamhanan pagtun pagbalik sa makauuwaw nilang binuang kay wa magsilbi ang ilang panghudlat, panghaylo ug pakauwaw sa mga biktima nga, lahi sa ubang gipangyatakan, wa magpatara lang.

          May uban pang mga mag-uuma nga mas pait ang gidangatan.   Gipalayas sa mga luna nga gitikad sukad pa sa ilang katiguwangan aron lang himuong mga pabrika o kasagbotan nga hapak-hapakan og puthaw nga bola.  Apan lahi sa taga Sumilao, wa kaako pagtiyabaw.   Busa way kahigayonan nga mapaminaw.

-o0o-

          Ang pait nga kamatuoran mao nga ang mga mag-uuma sa Sumilao kabahin lang sa way kinutobang listahan sa mga biktima sa nagbuntaog nga pagpangyatak sa tawhanong mga katungod.   Ang ilang kadaogan tsamba lang kon itandi sa bangis nga pagpitlok ug pagpahilom sa mga kawsa sa kaligdong.

          Apan ang ilang kalamposan di maoy una ni kataposan.   Di sila maoy una ni kataposang hut-ong nga makaamgo nga kon magkahiusa way panaugdaog nga di nila mabatokan ni kausaban nga di makab-ot.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 18, 2007

          POLITIKA SA TAMBAL

 

          Kon nakabati ka na sa pakigpung ni Kongresista Pablo Garcia ug nanghuy-ab, wa ka mag-inusara.   Di kong kabasol kon, tungod sa kasinatian, andam ka na lang mopiyong sa eskandalo ug mosabot sa iyang kaubanang mga kongresista nga namiya bisan wa pa mahuman ang ilang sesyon.   Nahadlok kong modason sang publiko sa imong sentimento bisan di makiangayon ang pag-isip sa kaduka nga mas dakong kapildehan kay sa kapakyas sa mga magbabalaod pagtuman sa batakan nilang mga gimbuhaton.

          Apan si Garcia maoy labing nasuhito sa epekto sa kadugay niyang mahuman----sa pakigpung o pagpangutana man.   Maong human sa giinat ug way kataposang pakiglalis nga nakapaislag sa mga kongresista, nga ang mayoriya andam nang mosalikway sa iyang baruganan, nahibawo si Garcia nga kalugwayan pang iyang salida pinaagi sa yanong pagkuwestiyon sa quorum.

-o0o-

          Kon tuohan ang argumento ni Garcia, nga ang gisugyot nga mga balaodnon mopabor sa langyawng mga kompaniya inay molaslas sa presyo sa ilang baligyang mga tambal, motumaw nga siya ra diay kamao:

·         Nga ang mga balaodnon nga nag-ung-ong sukad pa sa niaging mga kongreso, nga gipatuong mopalingkawas sa mga pasyente gikan sa gipaburot nga presyo sa mga tambal, dako diayng pangilad;

·         Nga may mga balaod na diay untang magamit batok sa mga kompaniyang nagpahimus sa kabos nga mga pasyente pinaagi sa mahal kaayo nilang mga tambal apan si Pres. Arroyo nangiyugpos lang ug nidason hinuon sa dakong pangilad sa iyang kaubanang mga kongresista;

·         Nga angayng ibasura ang cheap medicine bills kay gipasiugdahan sa mga itoy sa multinational companies; ug

·         Human sa daghang katuigan pagpangita og sulbad, ang gikinahanglan mao ra diayng political will ni Arroyo pagpatuman sa karaang Intellectual Property Code.

-o0o-

          Ang bersiyon sa Senado hagbay rang napasar.   Nga mao say nahitabo sa niaging Kongreso.  Kay wa pa man si Garcia niadtong higayona, way init nga lalis apan ka-wa gihapoy quorum ang nakasangit sa balaodnon sa House hangtod nga namakasyon na lang ang mga kongresista alang sa piniliay sa Mayo 14.

          Maong nitumaw na hinuong kahadlok nga maligsan na sab sa pamolitika ang interes sa publiko.   Kay kon mapasar ang dugay nang gihandom nga balaodnon, makapangangkon og kredito ang tinuorayng utok ini nga si Senador Mar Roxas.

-o0o-

          Si Pres. Arroyo maoy mopirma sa balaodnon ug busa, sa gusto sa kampo ni Roxas o dili, mapiskan sa pasidungog kon molampos pagpaubos sa presyo sa tambal.   Siya ray makapapasar sa balaodnon sa House, bisan sa kusganong pagsupak ni Garcia.

          Apan salida ba lang gyong gihimo ni Garcia?   Unsaon na man lang kon may sukaranan ang iyang pasidaan nga bisan mapasar nang balaodnon mahugno lang ang katawhan kay magpabiling taas ug di makab-ot ang presyo sa tambal?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 17, 2007

          UNSAY DAG-ANAN?

 

          Kon wa kaugpo ang nangaging mga imbestigasyon sa mga eskandalo nga gipasangil batok sa iyang pamunoan, unsa may kahigayonan nga makabuylo ang pakisusi nga gimando ni Pres. Arroyo sa mga proyekto sa 12^th Asean Summit nga gipahigayon dinhi sa Sugbo niadtong Enero ning tuiga?  Matag higayon nga manganti si Arroyo pagbadlong sa pangurakot ug sa pagsilot sa mga kawatan, pangilogan ang mga maminaw.

          Ang sangpotanan sa nasudnon ug kalibotanong surveys nga nag-ila sa Pilipinas nga usa sa labing kurakot nga nasud sa Asya ug sa kalibotan ug ni Arroyo nga maoy labing kawatan nga presidente sa kasaysayan sa nasud maoy labing bantang nga mga ebidensiya sa kadako sa kang-a tali sa pagarpar ug sa kamatuoran.

-o0o-

          Tungod sa iyang pasalig nga kasilotan ang tanang sad-an nga mga opisyal kon kapamatud-an ang mga anomaliya sa gibanabanang kapin sa P2 bilyon nga balor sa mga proyekto sa summit, gikuyawan na hinuon rong mga Sugbuanon.  Nga ang pakisusi sa higanteng eskandalo molikoy, sama sa nangaging taphaw nga mga imbestigasyon sa mga kahiwian nga gipasangil sa pamunoan:  Jose Pidal, Hello Garci, Fertilizer scam, NBN ug daghan pang uban.

          Ang labing dakong kahadlok sa katawhan mao nga, sama sa naandan, ang gagmay rang mga tambasakan maoy masilotan.  Kana kon ulug-ulogan nilang mga magbubuhis ug paundayonan ang imbestigasyon.  Apan ang labing dagkong mga iho, nga gihulagway nga pulos sikit sa luwag sa Malakanyang, magpabiling gawasnon sa pagpadayon sa ilang yawan-ong tahas pagtilok sa atong panudlanan.

-o0o-

          Ang pagdominar sa mga tinudlo ni Arroyo sa Ombudsman ug sa Commission on Audit (COA) wa kaiban sa kahadlok sa katawhan nga, sa makausa pa, giduwa-duwaan lang sila.  Isog lang kaayong Ombudsman ug COA nga mogukod sa mga sinumbong kon mga kaatbang sila sa pamunoan o kon ubos rang katungdanan nga gihuptan.

          Apan kon dagko na ganig kalyo ang mga hingtungdan, mokalit lag kamingaw ang Ombudsman ug ang COA.  Modayon og panghunaw si Deputy Ombudsman Pelagio Apostol pinaagi sa pag-ingon nga komplikado kaayong mga transaksiyon ug way katakos ang iyang mga imbestigador.

-o0o-

          Unsa ra man intawoy dag-anan sa gagmayng mga magbubuhis atubangan ning hangol nga mga mantaga nga naglumba pagkawkaw sa ilang hinagoan?  Mabisto lang ang mga kukhan kon mag-unay na, kay di maayong pagkabahin ang bunga sa ilang kabuang.  Apan bisan mailhan na, wa pa gihapoy garantiya nga masilotan.  Kay sayon ra man sab kaayong magkasabot pagbalik ang mga kanahan.

          Magpaabot na ba lang ta nga mabusog na sila ug mobanos nang bag-ong pamunoan?  Wa tay laing kapilian gawas sa paglaom nga mas tarung ang mga mopuli.  Di hinuon makadasig ang mga leksiyon sa atong kasaysayan.  Mga dagway ray mag-usab-usab apan managsama ra gihapong kamapahimuslanon ug kakawatan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 16, 2007

       UNSAY UBANG GITAGO?

 

       Ang lokal nga mga opisyal sa Bohol nangayo og kopya sa dokumento nga akong gibasehan sa akong gisuwat dinhi sa niaging semana mahitungod sa pagtulis sa unom ka mga turistang Hapones nga gikatahong gitago sa kapolisan.  Tungod sa iyang saad pagsusi sa pasangil, akong gihatagan og kopya sa akong dokumento si Board Member Ma. Fe Camacho-Lejos, ang pangu sa tourism committee sa Bohol Provincial Board.

        Gi-fax nako ang dokumento sa buhatan ni Lejos niadtong Miyerkules human ko nahibalik sa Sugbo gikan sa Manila.  Apan ang mga sakop sa media sa Bohol nanawag nako nga nagdumili ang Bol-anong mga opisyal paghatag nilag kopya sa dokumento nga akong gihatag.  Dihang akong gipangumusta ang ilang imbestigasyon, igo lang nitubag si Lejos nga nasakit siya sa niaging lima ka adlaw.

-o0o-

        Nahasol ko sa gisumbong sa pipila ka mga peryodista ug mga magsisibya sa Tagbilaran:  Gidid-an sila sa pagpangutana mahitungod sa tulis ug sa pagtago sa kapolisan sa krimen.  Mao ba ni ang opisyal nga baruganan sa pamunoan ni Gobernador Erico Aumentado?  Nga inay patubagon ang kapolisan nganong ilang gitagoan ang tulis, dasonan na lang ang nasugdang cover-up ug pakalimtan na lang ang pait nga kasinatian sa ilang mga turista?

        Hinaot nga ang tuyo sa mga opisyal mao lang ang pagpanalipod sa malambuon nilang industriya sa turismo.  Apan angay silang pahinumdoman nga kon padayong tagoan ang krimen, mosamot kaalarma ang mga turista sa pagduda nga dugay na nilang gitagoan ang mas daghan ug mas dagko pang krimen.

Hinaot nga ang kadagkoan sa PRO 7 nga mas una namong gihatagan sa dokumento mopaspas sa ilang pakisusi, labi na karon nga nanginlabot nang Kampo Crame.

-o0o-

        Tungod sa kusganong pagpangugat sa kapolisan sa Bohol nga way tulis nga nahitabo, niang dugang kasayuran nga akong nahipos:

·         Ang tulis nahitabo niadtong Septiyembre 29, sa ato pa kapin na sa duha ka buwan nga gitagoan;

·         Ang police-escort mao si PO3 George T. Sarabosing sa IAS sa BPPO headquarters sa Kampo Dagohoy;

·         Ang mga bikita sa tulis mao silang Kotaro Mine, 20; Junko Tatsuta, 19; Maoko Misutani, 21; Ryo Yamakawa, 22; Nanako Honda, 22; Mari Kusgachi, 20; ug duha tour guides;

·         Ang tulo ka tulisan pulos nag-bonnet ug armado og duha ka kalibre .357 nga rebolber ug usa ka kalibre .45 nga pistola;

·         Ang kuwarta ug kabtangan nga nakuha gikan sa mga biktima mobalor og P238,400;

·         Na-blotter ang insidente sa Sierra Bullones Police Station pinaagi sa imbestigador nga si PO2 Conrado A. Butil; ug

·         Ang certified true copy sa blotter nga among nakuha gipirmahan sa hepe sa kapolisan sa Sierra Bullones, si P/Insp. Rufino M. Balili niadtong Septiyembre 30, usa ka adlaw human sa tulis.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 15, 2007

LANGAW RAY SANGIT

Angayng pasidunggan ang Visayas Ombudsman sa pormal na nilang pagpasaka og mga kasong kriminal batok nilang Lapulapu City Mayor Arturo Radaza ug ubang mga opisyal nga gilambigit sa pagpamalit sa overpriced nga computers ug nilang DPWH 7 Director Roberto Lala ug ubang mga opisyal nga gipasanginlang maoy nagpalusot sa anomalusong subasta sa surveillance cameras nga gigamit sa niaging Asean Summit.

Sa makausa pa, napasaligan sa Ombudsman ang mga magbubuhis nga may kahigayonan pa diayng maggukod ang mga kawatan sa panudlanan sa kagamhanan, kon di na man mabawi ang kuwartang napilde sa mga transaksiyon. Kana kon makamatuod ang Ombudsman sa mga pasangil ug molahutay sa prosekusyon sa mga kasong ilang gipasaka.

-o0o-

May sukaranan nga magsaulog silang Efrain Pelaez Jr. ug ubang nagpakabanang mga magpapatigayon sa Sugbo nga maisugong nisukol ni Radaza. Ilang napamatud-an nga mahimo diayng suklan ang City Hall pinaagi sa maisugong pagbarug ug panaghiusa batok sa politikong wa managana paggamit sa makinarya sa kagamhanan paghasi sa iyang mga kaatbang.

May sukaranan sang magsaulog si Crisologo Saavedra. Human siya bugalbugali sa iyang exposes sa anomalusong mga proyekto sa 12th Asean Summit, karon ang Ombudsman mismo nimatuod nga ang mga pasangil ni Saavedra duna diay lig-ong mga sukaranan ug wa lang hagdawa sa hangin.
Hinaot nga madasig ang ubang nagpakabana nga mga magbubuhis, mobutyag sab sa kahiwian sa mga transaksiyon nga ilang naapilan o nasaksihan ug makigharung sab sa mga kiriwan, bisan unsa pa sila kadagko og kalyo.

-o0o-

Apan nakabantay ba mo nga ang mga opisyal nga gikiha sa Ombudsman pulos gagmayng isda kon itandi sa lapad na kaayong wanang sa pangurakot? Ang labing dako sa mga naapiki mao si Radaza. Kinsa gihulagway nga samtang hawod sa Opon way direktang koneksiyon sa Malakanyang; o, kon duna man, mas sikit sa luwag ang iyang mga gikabangga.

Ang Ombudsman way tihiktihik sa paghan-ok sa kahiwian ngadto nilang Lala ug ubang lokal nga tagduma sa DPWH. Apan nikalit lag kalubay ang Ombudsman sa di malalis nga kamatuoran nga silang Lala igo lang nagtuman sa sugo ni DPWH Secretary Hermogenes Ebdane, usa sa labing suod ni Pres. Arroyo.

-o0o-

Ug kon wa pa sab mong kabantay ang Ombudsman nagpabiling hilom mahitungod sa mas dakong transaksiyon sa Cebu International Convention Center (CICC). Usa sa mga giya sa Ombudsman sa pag-atiman sa mga kasong magbaha sa ilang mga buhatan matag adlaw mao nga unahon nila ang mga naglambigit sa labing dagkong mga opisyal ug labing dakong kantidad.

Ang computers ni Radaza balor og P23.5 milyones ug ang surveillance cameras balor og P83 milyones. Nganong gipauwahi man sa Ombudsman ang CICC nga gibanabanang gigastohan nag P1 bilyon?
Wa ba diay kalainan ang Ombudsman sa bay sa lawalawa: Ang langaw masangit; apan ang kabaw molusot? [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 14, 2007

          LUGPIT SA MEDIA

 

          Ang mga lagda nga giumol sa kapolisan, nga mahinangpon dayong gidasonan sa Malakanyang, usa ka mapangahasong pagsuway paglugpit sa kagawasan sa media.  Si Pres. Arroyo ug ubang mga opisyal sa kagamhanan, nga ganahan kaayong mopahimus sa media kon pabor nila apan di sab managana paggukod ug pagpaposas sa mga magsisibya ug mga peryodista kon mahudlat nang ilang pamunoan, way katungod sa paghigpit sa media unsay ilang mahimo ug unsay di nila mahimo.

          Tungod sa ilang kahubog sa gahom ug kahigwaos pagpabilin sa katungdanan, sayon kaayo alang sa pamunoang Arroyo ang paghikalimot ug paghandos sa suok sa probisyon sa batakang balaod nga nagdili sa pagpasar og balaod nga makagapos sa kagawasan sa media.   Kon gidid-an ang Kongreso pagpasar og balaod batok sa media, nganong magpahilas-hilas mang Malakanyang pagpamugos sa taphaw nilang mga lagda?

-o0o-

          Nasobrahan ra bang kasibaw ug kamasuk-anon sa reaksiyon sa mga sakop sa media sa pagposas sa ilang kaubanan nga ni-cover sa pagsakmit ni Sen. Antonio Trillanes IV sa Manila Peninsula niadtong Nobyembre 29?   Kon kabahin ka sa pipila na lang nga padayon pang nibilib ni Pres. Arroyo, mahimong di ka managana pag-abiba sa linya sa Malakanyang.

          Apan kon tinuoray kang mahigugmaon sa kagawasan ug demokrasya, di kapugngan ang imong kaugalingon pagpakigsawo sa nagbuntaog nga kabalaka sa media:

·         Sa kadaghan na sa mga kudeta nga nahitabo sukad sa 1986, nga naglakip sa mas lapad ug mas duguon pang mga pagsuway pagsakmit sa kagamhanan, way bisan usa ka sakop sa media nga gidakop ni giposasan; ug

·         Human nagnukus-nukos sa pagpanghudlat ug pagpangayog pasaylo, kusganong gipasidan-an ang media nga posasan lang gihapon ang media kon dunay umaabot nga susamang mga panghitabo.

-o0o-

          Human sa pagkapukan sa diktadura ni Ferdinand Marcos, si Arroyo lang ang nakaako sa pagronda sa buhatan sa usa ka pamantalaan ug pagdili sa mga protesta sa kadalanan.   Nga mas makahahadlok kon itandi sa pagpasakag kasong libelo ni Cory Aquino batok sa pipila ka peryodista ug sa pag-abog ni Joseph Estrada sa advertisers sa laing pamantalaan.

          Maong may sukaranan ang kahadlok nga mahimong may laraw si Arroyo pagpahilom sa media.

-o0o-

          Ang labing makiangayong makaumol og mga lagda alang sa media mao ra sab ang mga haligi sa industriya.   Labaw sa code of ethics sa nagkalainlaing media organizations, labing epektibong makabadlong sa pangabuso sa media ang gawasnong kumpetinsiya.  Ang gawasnong media di mahitabong magkasabot paglubong sa kamatuoran ug pagsangyaw sa bakak.

          Unsay labing lig-on nga garantiya batok sa way kukauwaw nga pangilad ug panagkonsabo sa tanang sakop sa media?   Ang mabuot nga publiko.  Kon pasagdan sa mga sakop sa media nga magusbat ang ilang credibility, wa nay motan-aw, wa nay mo-advertise ug di mahitabong molahutay.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 13, 2007

          NAGBAGANG KASILAG

 

          Ang pagkisikisi sa Malakanyang sa sangpotanan sa survey nga si Pres. Arroyo ang giisip sa katawhan nga labing kurakot sa tanang presidente sa Pilipinas makapalig-on lang sa pagtuo nga ang kinabag-an wa na ganahi sa iyang pamunoan, bisan sa tanan niyang pangangkon sa ekonomikanhong kalamboan, ug nga ang mga maniobra na lang ni Arroyo maoy nakababag sa iyang pagkalagpot gikan sa gahom.

Modason sab ni sa pagtuo nga ang kinabag-an nituo na sa mga pasangil sa pagpangawat ug pagpanikas batok ni Arroyo bisan sa iyang paggamit sa kinatibuk-ang makinarya sa kagamhanan pagdumili pagtubag sa mga pasangil, paghaylo ug paghudlat sa mga namasangil ug pagbabag sa tanang mga pagsuway paghimog matinud-anong mga imbestigasyon sa labing sibaw nga mga pasangil.

-o0o-

          Ang pagkuwestiyon sa Malakanyang sa nagbayad, sa kagamay ra sa respondents ug paagi pagpahigayon sa survey labihan kataphaw nga di mahimong makasagang sa higanteng sagpa nga ilang nahiagoman:

·        Bisan kon ang nagbayad sa survey, si kanhi-senador Sergio Osmena III, lider sa oposisyon, ang kaligdong ug katakos sa Pulse Asia nga maoy naghimo sa nasudnong survey niadtong kataposan sa Oktubre napamatud-an na sa nangaging katuigan;

·        Bisan kon 1,200 ra ang respondents sa Luzon, Kabisay-an ug Mindanao, gigamit sa Pulse Asia ang napamatud-an nang survey formula sa makiangayong pag-apud-apod sa respondents aron mamahimong representante sa sentimento sa kinabag-an; ug

·        Ang Malakanyang kusog sab kaayong niabiba ug niwarawara sa mga sangpotanan sa nangaging surveys sa Pulse Asia nga nipabor nila.

-o0o-

          Mas epektibong panagang sa Malakanyang mao ang pagbanhaw sa makalilisang nga kahiwian nga nahimo sa diktadura ni Ferdinand Marcos ug sa ubang nangaging mga presidente.  Apan di silang kapaburot sa pangurakot ni Joseph Estrada nga ilang gipasaylo; ni Fidel Ramos nga ilang alyado; ug labi nang Cory Aquino nga maoy nakapabanhaw sa demokratikanhong mga institusyon sa nasud human makalingkawas sa mga kuko sa martial law.

          Mahimo hinuong modangop ang palasyo sa kamatuoran nga mas nagbuntaog lang ang mga pasangil sa kahiwian batok ni Arroyo kay mas lab-as man sa panumdoman sa katawhan ang bag-ong mga eskandalo kay sa nangagi ug posibleng mas dakong mga bulilyaso.

-o0o-

          Inay tulisukon ang Pulse Asia ug oposisyon, angayng mamalandong si Arroyo sa di malalis nga kasilag sa katawhan sa iyang pamunoan.  Nga bisan sa iyang pagluok sa Kongreso, pagpahilom sa iyang politikanhong mga kaatbang ug pagpabaha sa mga pabor alang sa iyang mga alyado, ang katawhan----nga maoy kataposang mohukom niya----wa diay malipat ni mailad.

          Ug kon ingon ini kakusganon ang ilang pagtunglo sa iyang binuhatan, nga giila siyang mas kawatan kay sa gikaintapan-sa-tibuok-kalibotan-nga-si-Marcos samtang naa pa sa gahom, unsa man kahay iyang dangatan kon matangtang na sa katungdanan?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 10, 2007

       TULIS SA PASKO

 

       Sama sa nangagi nilang mga lagda, maglisod ang Departamento sa Edukasyon (DepEd) pagpatuman sa ilang pagdili sa mga magtutudlo sa mga tulonghaang publiko pagkolekta og naghinobrang amotan sa ilang mga tinun-an alang sa bongga nga Christmas parties:  Lalisunon pa unsay naghinobra ug unsay makiangayong amotan; ug labaw pang lalisunon unsay bongga ug unsay tukma nga kasaulogan sa pasko.

        Kon matinud-anon ang DepEd sa pagluwas sa kabos nga mga tinun-an ug ilang mga ginikanan gikan sa dugang palas-unon sa pagsugat sa pasko, angayng hingpit na lang gyong idili ang Christmas parties sa public schools.  Apan wa pay nagmalampuson pagbatok sa pagpuno sa pasko sa listahan sa way kinutobang mga hinungdan sa paggasto.

-o0o-

         Sama nga di hingpit nga mapatigbabaw sa kagamhanan ang kamandoan sa batakang balaod nga librehon ang edukasyon sa elementarya ug high school.  Maong gawas sa di kalikayang gasto sa sinina, sapatos, plitehan ug bawon sa mga bata, mabuktot sang mga ginikanan sa nagbuntaog nga mga amotan sa mga tulonghaan.

        Ang nahaunang lagda sa DepEd nga nagdeklarar sa tanang amotan nga "voluntary" wa hingpit nga mapatuman.  Padayong gigamit ang mga amotan nga panginahanglan sa enrolment, o sa clearance sa pagtapos sa tuig tingtungha, o sa pagpakauwaw sa mga tinun-an kansang mga ginikanan nagdumili pagbayad.

        Ang mga magtutudlo padayong namugos pagkolekta sa amotan sa kahadlok nga madaot ang ilang performance rating.  Salamat sa wa na tagoing pasumbingay, o pasidaan gyod, sa ilang mga principal ug superbisor nga ang gidak-on sa koleksiyon magpakita sa kalidad sa ilang "leadership."

-o0o-

        Ang pagpakaaron ingnon sa DepEd nga gawasnon ang mga tinun-an ug mga ginikanan pagbalibad sa mga amotan kon di mahimo sa ilang panudlanan, kabahin lang sa mas dakong hilas-hilas sa kagamhanan.  Kansang kapakyas paghatag sa batakang mga panginahanglan sa edukasyon----magtutudlo, classrooms, libro ug lingkoranan----maoy hinungdan nga ang mga amotan nagpabiling tulis sa atubangan.

        Inay mangayog pasaylo sa kapakyas paggahin og igong kuwarta alang sa edukasyon matag tuig, ang kagamhanan nagpaugat pa hinuon pag-awhag sa mga ginikanan----ang mga magbubuhis nga tag-iya sa katigayonan nga ilang giusik-usikan sa way kapuslanang galastohan----nga angay silang motabang paghimo sa mga tulonghaan nga haom sa pagkat-on sa ilang mga anak.

-o0o-

Maong sa mosunod nga mga adlaw, makabati na sab ta sa sibaw nga bagulbol sa mga ginikanan nga Christmas parties nga ipahigayon sa mahalong mga kan-anan.  Kay nag-anad nang mga tagduma sa mga tulonghaan nga mahadlok mobarug pagreklamo ang nabuktot-apan-mas-nahadlok-nga-hagbungon-ang-ilang-kabataan mga ginikanan.  Kon masakpan man, masaligon nga duphan sa ilang kadagkoan.

Ug unsay gihimo sa PTCA nga mao untay gilaomang morepresentar sa mga ginikanan?  Silay mag-una-una pagpaburot sa amotan.  Kay mahimo mang laing kahigayonan pagpaburot sa panudlanan sa pipila ka kurakot nga kadagkoan sa kahugpongan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for December 9, 2007

       PASPAS UG LUWAS

 

       Bag-o ba lang kang nakumbinser pagpalit og personal computer (PC) ug nagpataod og internet connection tungod sa mga saad sa usa ka kalibotan nga kasayuran nga imong makuha sa tumoy lang sa imong mga tudlo ug sa labing bag-ong mga teknolohiya nga makahimong mas sayon sa imong kinabuhi?  Kon mao, akong mga pahalipay.  Kabahin ka na sa 10% sa atong populasyon nga nahimong kabahin ning labing dakong rebolusyon sa atong panahon.

        Tungod ba kaha sa kakabos, o sa kalimitado pa sa internet access sa hilit nga mga bahin sa nasud, nabiyaan na ta pag-ayo sa ubang kanasuran, diin dul-an na sa 100% sa ilang katawhan ang dunay internet access.  Gipaabot hinuong inanay na tang makaapas tungod sa pagtidlom sa presyo sa PCs ug sa pagpalambo sa libre o mas baratong internet connections.

-o0o-

        Apan inanay ka na bang nagmahay sa pagtakilid aron paggasto sa imong hiniposang kuwarta alang sa PC ug internet kay wa matuman ang gipasalig nga paspas nga kasayuran ug kasayon sa kinabuhi?  Kon mao, wa ka mag-inusara.  Kabahin ka sa kinabag-an sa internet users nga nag-antos sa nagkamang nga internet connection, siyam-siyaman una maka-access sa ilang kinaham nga websites ug manghuy-ab unag kadaghan sa di pang kapalihok sa ilang paboritong applications.

        Kining problemaha di monopoliya sa mga nagsalig sa dial-up internet.  Nahiagom sab ini bisan ang nag-antos sa mas dagkong binuwan nga bayranan sa broadband internet.  Bisag unsaon nilag reklamo, ang provider igo lang moingon nila nga mahimong naatlan lang nga daghang naggamit sa ilang dapit, o nga ang teknolohiya padayon pang gipalambo ug may mga higayon nga matakilpo.

-o0o-

        Kasurenderon ka na ba?  Hapit na matental sa di na pagbayad ug magpaputol na lang ug kalimtan na lang ang tanang nindot nga mga saad sa internet?  Ayaw una, duna koy nahibaw-ang sulbad sa imong suliran.  Ayawg kabalaka, libre ni, way bayad.  Ug di angayng mabalaka ang Globe, Smart ug ubang providers.  Di ni makadaot sa ilang negosyo.

        Ang akong gipasabot mao ang OPENDNS, nga mahimong ma-access sa http://www.opendns.com.  Ang ilang website dunay yanong mga giya unsaon pagpalihok ang DNS sa imong PC alang sa mas paspas ug mas luwas nga pag-surf sa internet.

-o0o-

        Mapahimuslan nimong libreng teknolohiya sa OPENDNS pinaagi sa pag-click sa Start, dayon Control Panel, dayon Network Connections, dayon LAN or High-Speed Internet, dayon Properties, dayon Internet Protocol (TCP/IP), dayon Properties, dayon Use the following DNS server addresses, sa unang blangko ibutang ang 208.67.222.222, sa ikaduhang blangko ibutang ang 208.67.220.220.  I-click ang OK ug pahiyom og dako.

        Gawas nga mas paspas nang imong internet connection, ang OPENDNS motabang sab nimo pagbabag sa pornographic sites ug ubang websites nga nakahurot sa panahon sa mga batan-on.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com